انبیا خان تایمنی (زنده در ۱۲۹۸ ق)

از سران هزاره‌های غرب افغانستان
مؤلف: علی‌مدد شریفی و حسن‌رضا فهیمی
جلد اول ویراست دوم

انبیا خان رئیس و خان طایفۀ تایمنی، یکی از طوایف چهار ایماق ناحیۀ تیوره در جنوب هرات بود. در سال ۱۲۹۷ ق / ۱۸۸۰ ق سردار محمدایوب خان فرزند امیر شیرعلی خان با نیروهای انگلیس در بیابان میمند (مشهور به میوند) درگیر بود.‌ انگلیسی‌ها خان‌آقا جمشیدی و جهان‌داد خان قبچاق را، که قبلاً امیر شیرعلی خان آنان را در کابل زیر نظر دولت قرار داده بود، به مناطق غور فرستادند.

این دو تن مأموریت داشتند تا با سردار ‌انبیا خان تایمنی و سردار عبدالله خان تیموری متحد شوند و با هدف تصرف هرات با مردم این ولایت وارد مذاکره شوند. سردار محمدایوب خان از طرح انگلیسی‌ها اطلاع یافت و لشکری را برای مقابله با آنان به هرات فرستاد. لشکر ایوب خان، جهان‌داد خان، خان‌آقا، بهبود خان نبیرۀ وزیر یارمحمد خان و قاضی هرات را که با آقا خان جمشیدی و جهان‌داد خان مکاتبه کرده بودند، دستگیر کردند و آنان را به قتل رساندند.

سپس سردار محمدایوب خان، عبدالوهاب خان را که پدرش سردار میرافضل خان از فرماندهان امیر شیرعلی خان بود، با یک فوج پیاده و دو عراده توپ و تعدادی سواره نظام در تیوره ولایت غور برای از بین بردن سردار انبیا خان فرستاد. همچنین سردار محمدحسن خان را با سه دستۀ پیاده و چند عراده توپ مأمور تنبیه یلنگ‌توش خان و محمدامین خان فرزندان خان‌آقا کرد. یلنگ‌توش‌ خان و محمدامین خان از همکاران ‌انبیا خان بودند. در پی این حمله، سردار ‌انبیا خان تاب مقاومت نیاورد و از تیوره به فیروزکوه ولایت غور فرار کرد (کاتب، ۱۳۹۳، ج ۲: ۹۰۰).

‌انبیا خان در سال ۱۲۹۸ ق / ۱۸۸۱ م که از بیم محمدایوب خان دور از قوم و قبیله‌اش در فیروزکوه ولایت غور زندگی می‌کرد، زمانی که از شروع امارت عبدالرحمان خان در کابل اطلاع یافت، به امیر نامه نوشت و اطاعت خویش را اعلام کرد. او با محمدامین خان، یلنگ‌توش خان و برخی از مردم تایمنی و فیروزکوهی اطاعتش را در حاشیۀ قرآن نوشت و مهر کرد. سپس آن تعهدنامه را خواجه مجنون چشتی به سردار محمداسحاق خان، حاکم مزارشریف ارسال کرد. سردار محمداسحاق خان تعهدنامۀ آنان را به کابل نزد امیر عبدالرحمان فرستاد (کاتب، ۱۳۹۳، ج ۳، ب ۱: ۲۰).

امیر عبدالرحمان، عبدالقدوس خان را برای مقابله با محمدایوب خان که قصد تصرف قندهار را داشت، مأمور حمله به هرات کرد. عبدالقدوس خان از طریق دای‌زنگی به تایْمَنی و فیروزکوه رسید. او نخست به منطقۀ تیوره حمله کرد که سردار عبدالوهاب خان آن را در تصرف داشت. ازا ین طریق راه حمله به هرات را باز کرد. عبدالوهاب خان تسلیم شد و عبدالقدوس خان منطقۀ تحت تصرف و قلعۀ او را به سردار ‌انبیا خان سپرد (همان: ۲۱).

سردار عبدالقدوس خان ‌انبیا خان را مأمور مقابله با سردار محمدحسین خان کرد که با عبدالرحمان مخالفت داشت؛ و خود به جنگ خوشدل خان و سردار عبدالسلام خان به سمت اسفزار (شیندند) و ادرسکن از ولسوالی‌های ولایت هرات رفت که مردم آن از محمدایوب خان حمایت می‌کردند (همان: ۲۲).

سردار محمدایوب خان از قندهار شکست خورد و به ایران فرار کرد. عبدالقدوس خان هرات را تصرف کرد و به عنوان حاکم آن مقرر شد. او سپس به امیر نامه نوشت و از همکاری انبیا خان سپاسگزاری کرد. امیر در پاسخ نامۀ او از انبیا خان تشکر کرد و انبیا خان را مرد رتبۀ دوم مملکت خواند و به پاس خدمات او گفتارش را با سوگند دیگران برابر دانست (همان: ۳۸). محمدعظیم بیگ سه‌پای شارستان در روز ۱۳ محرم ۱۳۰۵ ق / ۱ اکتوبر ۱۸۸۷م لقب سرداری از عبدالرحمان دریافت کرد. عبدالرحمان به او وعده داد که بعد از یکسره‌شدن جنگ و تصرف هزاره‌جات، رتبه و مقامی همانند سردار انبیا خان تایمنی به او داده خواهد شد (همان: ۴۸۵).

در سال ۱۳۰۰ ق / ۱۸۸۳ م سردار عبدالله خان تیموری از بزرگان هرات با برادرزادگانش و برخی از خان‌های هرات نزد امیر به کابل رفت. امیر با اضافه کردن معاش سردار عبدالله خان به او دستور داد تا همراه با محمد خان نظام‌الدوله، یلنگ‌توش خان جمشیدی و سردار انبیا خان از محمدسرور خان نایب‌الحکومۀ هرات پیروی کند (همان: ۱۱۳).

امیر در همین سال به مردم فیروزکوه ولایت غور دستور داد تا از انبیا خان و فتح‌الله خان به عنوان بزرگ قوم پیروی کنند (همان: ۱۱۴). نیز به حکمران هرات و سپهسالار فرامرز خان دستور داد تا سردار انبیا خان و یلنگ‌توش خان را همراه مردم فیروزکوهی و جمشیدی مأمور تصرف منطقۀ سرحدی پنجده بین افغانستان و روسیه کند. این مأموریت برای وادارساختن مردم پنجده در حمایت از حکومت کابل و نیز مجازات برخی از مردم فیروزکوه و چارصده ولایت غور صورت گرفت که از مخالفان حکومت بودند (همان: ۱۲۰).

به دنبال این دستور، رستم‌علی خان و سردار انبیا خان وارد علاقۀ چَغچَران شدند. مردم فیروزکوه با دیدن سپاه امیر تسلیم شدند. رستم‌علی خان بعد از تسلیم‌شدن مردم فیروزکوه سردار انبیا خان را برای تنبیه محمدجان بیگ از مخالفان عبدالرحمان گماشت که ساکن چغچران بودند (همان: ۱۲۱).

در سال ۱۳۰۲ ق / ۱۸۸۵ م نمایندۀ انگلستان که مأمور تعیین خطوط مرزی میان روسیه و افغانستان شده بود، به سرخس رفت و از حکمران هرات محمدسرور خان خواست تا در جلسۀ تعیین خطوط مرزی شرکت کند. حاکم هرات و انبیا خان و سردار بهرام خان و سواران هزاره و ایماق از هرات به سرخس رفتند (همان: ۱۹۴). همکاری انبیا خان با امیر کابل ادامه یافت. ازاین‌رو، زمانی که تیمورشاه نایب‌سالار هرات به مخالفت با امیر برخاست، امیر دستور حمله به او را صادر کرد. انبیا خان که حاکم تیوره بود با برادرش اسماعیل خان در لشکر امیر حضور یافت و در مقابل تیمورشاه جنگید. بعد از شکست تیمورشاه، انبیا خان و برادرش دستور یافتند تا اسیران را به کابل منتقل کنند. او آنان را به وضع فجیعی به کابل رساند (همان: ۴۲۹). در منابع تاریخی معلومات بیشتری در این‌باره درج نشده است.

منابع: کاتب، فیض‌محمد. (۱۳۹۳). سراج‌التواریخ. جلد ۱ و ۲ در یک مجلد. تهران: عرفان؛ کاتب، فیض‌محمد. (۱۳۹۳). سراج‌التواریخ. جلد ۳. بخش ۱. تهران: عرفان.