شاعر و نویسنده
مؤلف: محسن شریفی
جلد اول، ویراست دوم
میر محمدعلی خان متخلص به آزاد، فرزند میر محمدحسین از سادات شیعه‌مذهب کابل بود و در سال ۱۲۵۸ ش / ۱۸۷۹ م در بالاحصار به دنیا آمد (ناصری، ۱۳۹۰، ج ۱: ۶۷). پدر او و پدرکلانش سید احمد خان هر دو قاضی بودند و به «قضات بالاحصاری» شهرت داشتند (دایرةالمعارف آریانا، ۱۳۲۸، ج ۱: ۲۵۸).
او تحصیلات مقدماتی را در خانه و نزد پدرش آموخت و به دلیل اینکه ذوق شعری و توان نویسندگی داشت، توجه دربار امیر عبدالرحمان خان را به خود جلب کرد و به عنوان محرّرِ میرزا ابوالقاسم (منشی امیر) مشغول به کار شد. پس از وفات میرزا ابوالقاسم جایگزین او شد یعنی به سمت منشی‌گری امیر عبدالرحمان ارتقا یافت. با به قدرت رسیدن امیر حبیب‌الله خان، آزاد کابلی در سمت خود باقی ماند تا اینکه به اتهام نامعلومی زندانی شد (همان).
با به قدرت رسیدن امان‌الله خان در سال ۱۲۹۷ ش / ۱۹۱۹ م، او به همراه دیگر زندانیان سیاسی و عادی از زندان آزاد شد و به عنوان منشی امیر جدید به کار مشغول شد. پس از مدتی به معاونت سفارت افغانستان در تهران منصوب شد و هشت سال در این مقام کار کرد. مدتی هم قنسول افغانستان در سیستان بود (فرخ، ۱۳۷۰: ۲۰۸). آخرین سمت دولتی او عضویت در مجلس اعیان در سال ۱۳۲۳ ش، یعنی زمان حکومت محمدنادر خان بود (آل داود، ۱۳۶۷، ج ۱: ۳۲۳).
آزاد کابلی در کنار وجهۀ اداری، طبع ادبی داشت و آثاری به نظم و نثر از او باقی مانده است. او در دورۀ معاونت سفارت در تهران با ادبای ایرانی مراوده داشت و آثاری از او و دیگر ادبای افغانستان در نشریات آن سامان چاپ شد (دایرةالمعارف آریانا، ج ۱: ۲۵۸). اشعار او بیشتر دارای مضامین عرفانی و عاشقانه است. از میان شاعران گذشته، علاقه و توجه خاصی به حافظ داشت. از این‌رو غزل را به سبک و شیوۀ او می‌سرود (همان).
از آثار او می‌توان این کتاب‌ها را نام برد: سراج‌الاخلاق، نخلستان، ذخیرۀ آزاد، ضرب‌الأمثال، رمان زینت، نظم گلستان سعدی و دیوان شعر. منتخب اشعار او به کوشش محمدحسین طالب قندهاری و مقدمۀ میر غلام‌رضا مایل هروی در سال ۱۳۴۳ ش در کابل چاپ شده است. ترجمه‌هایی نیز از زبان عربی از او در دست است که در جراید افغانستان چاپ شده است. مقاله‌ای نیز از او در مجلۀ ارمغان (سال ۷، شمارۀ ۹ و ۱۰) دربارۀ حکیم شفایی اصفهانی چاپ شده است (آل داود، ۱۳۶۷، ج ۱: ۳۲۳). او بیشتر شاعر درباری بود و در مسائل سیاسی و اجتماعی محافظه‌کارانه عمل می‌کرد و به مسائل روز و ناهنجاری‌های موجود نمی‌پرداخت (ناصری، ۱۳۹۰، ج ۱: ۶۹).
آزاد کابلی در سال ۱۳۲۳ ش / ۱۹۴۴ م درگذشت و در قبرستان شهدای صالحین در کابل به خاک سپرده شد (فرخ، ۱۳۷۰: ۲۰۸).
منابع: آل‌داود، سید علی. (۱۳۶۷). «آزاد کابلی». در دایرة المعارف بزرگ اسلامی. جلد ۱. تهران، مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی؛ دائرة‌المعارف آریانا. (۱۳۲۸). جلد ۱. کابل: انجمن آریانا دائرة‌المعارف افغانستان؛ عادلی حسینی، سید جعفر. (۱۳۸۹). کوثر النبی (پژوهشی در تاریخ سادات افغانستان). چاپ دوم. قم: گل‌های بهشت؛ فرخ، سید مهدی. (۱۳۷۰). کرسی‌نشینان کابل. تهران: مؤسسۀ پژوهش و مطالعات فرهنگی؛ فصیحی غزنوی، قربان‌علی و شریفی، علی‌مدد. (۱۳۹۶). عالمان شیعۀ غزنی. جلد ۲. مشهد: بدخشان؛ ناصری داودی، عبدالمجید (۱۳۹۰). مشاهیر تشیع در افغانستان. جلد ۱. قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی.
