قریه‌ای در ولسوالی سوزمه‌قلعه ولایت سرپل
حسین رهیاب (بلخی)
جلد اول، ویراست دوم
آسیاب هندو قریه‌ای است در ولسوالی سُوزمَه‌قلعۀ ولایت سرپل که در جنوب شرق بازار ولسوالی قرار دارد. این قریه از جنوب با قریۀ فیض‌آباد، از جنوب‌شرق با قشلاق ازبکیه، از غرب با قریۀ زیرسرخی، از شمال غرب با بازار سوزمه‌قلعه، از شمال با قریۀ زیرچَغت، از شمال شرق با قریۀ دیبجر و از سمت شرق با ارتفاعات تُرخزار ارتباط دارد. دلیل نام‌گذاری قریه به خاطر وجود یک آسیاب قدیمی است که مشهور به «آسیاب هندو» است. شاید در گذشته‌های دور این آسیاب متعلق به هندوانی بوده که بعدها از منطقه کوچ کرده‌اند. قریۀ آسیاب هندو چند بخش دارد و این بخش‌ها به نام برخی از تیره‌ها و خانواده‌های بزرگ ساکن در قریه مشهور است (علی‌زاده، ۱۳۹۶).
جمعیت این قریه حدود ۵۰۰ خانوار است. در دهۀ شصت شمسی به دلیل جنگ‌ها و حملات قوای دولت وقت، بخشی از ساکنین قریه به خارج از کشور و بخشی به مناطق اطراف کوچیدند. از نظر قومی ساکنان قریۀ آسیاب هندو را عموماً بلوچ‌ها تشکیل می‌دهند که از نظر مذهبی به دو گروه شیعۀ دوازده‌امامی و سنی حنفی تقسیم می‌شوند. حضور اقوام دیگر چون هزاره‌ها، تاجیک‌ها و… در این قریه بسیار کم و به صورت متفرقه است. اقوام دیگر اگر در گذشته در قریه بوده‌اند، به مرور زمان جذب اکثریت ساکن در قریه شده‌اند (علی‌زاده، ۱۳۸۸: ۱۲۴).
آب و هوای قریۀ آسیاب هندو معتدل است. در گذشته‌های نه چندان دور ارتفاعات شرق قریه، پوشش گیاهی وسیعی داشته است، اما در دهه‌های گذشته مردم با نابودی پوشش گیاهی، آن ارتفاعات را به زمین‌های زراعتی تبدیل کرده‌اند (علی‌زاده، ۱۳۹۶).
اقتصاد و معیشت مردم قریه در گذشته و قبل از ۱۳۵۸ ش مبتنی بر زراعت، مال‌داری، باغ‌داری و صنایع دستی بوده است. صنایع دستی قریه در گذشته رونق زیادی داشت و انواع گلیم و قالی سرپلی (که در شمال کشور شهرت دارد) در قریه تولید می‌شد. از سال ۱۳۵۸ ش و با آغاز جنگ‌های داخلی مال‌داری قریه در سطح کلان از بین رفت و به زراعت و باغ‌داری قریه آسیب زیادی وارد شد. با مهاجرت و تغییر و تحول در زندگی مردم، صنایع دستی رونق گذشته را از دست داد (همان).
در وضعیت فعلی زراعت یکی از فعالیت‌های اقتصادی مردم است. در این قریه زمین‌های لَلمی و آبی وجود دارد. محصولات زراعتی قریه متنوع و مرغوب است. گندم به دست آمده از زمین للمی که محصول ارتفاعات تُرخزار است، گندمی مرغوب در شمال کشور به حساب می‌آید (همان).
قبل از سال ۱۳۵۸ ش در قریه باغ‌های زیادی وجود داشت و از آن‌ها انواع میوه برداشت می‌شد. کاشت درختان سپیدار (یا اسپیدار) که چوب آن به بیرون از منطقه صادر می‌شد، نقش زیادی در اقتصاد اهالی قریه داشت. پس از سال ۱۳۵۸ ش حملات مداوم قوای دولت وقت و جنگ‌های احزاب با نیروهای دولت، موجب تخریب بیشتر باغ‌های قریه شد. بعد از سقوط طالبان در سال ۱۳۸۱ ش و تحولات بعد از آن تلاش‌هایی برای بازسازی باغ‌ها صورت گرفت که همچنان ادامه دارد. امروزه مال‌داری به صورت محدود در آسیاب هندو وجود دارد. اکنون (۱۳۹۶ ش) برخی از اهالی به دکان‌داری در بازار سوزمه‌قلعه روی آورده‌اند (همان).
قریۀ آسیاب هندو مراکزی دینی چون مسجد و تکیه‌خانه دارد. مکتب ابتدایی و لیسه حدود ۵۰۰ متر با قریه فاصله دارد. قریه برق رسمی و آب صحی (نل‌کشی) ندارد و سرک آن خامه است. در شمال غرب قریه یک زیارتگاه وجود دارد که گفته می‌شود مربوط به یکی از یاران حضرت یحیی بن زید (مدفون‌شده در شهر سرپل) است (همان).
آسیاب هندو یکی از مناطق قدیمی سرپل است. این منطقه از گذشته‌های بسیار دور محل زندگی مردم بوده است که نشانۀ آن وجود تپۀ تاریخی مشهور به «آسیاب هندو» واقع در شمال سوزمه‌قلعه است (میرحسینی، ۱۳۸۸، ج ۱: ۹۶). این تپه کاوش باستان‌شناسانه نشده است و مردم محل به شدت به آن آسیب زده‌اند و بخش‌هایی از آن به زمین زراعتی تبدیل شده است. در تحولات پس از کودتای سال ۱۳۵۷ ش مردم این منطقه با همکاری مردم مناطق اطراف (سانچارک، بلخاب و…) به جبهۀ مخالفان پیوستند ولی با حملۀ قوای دولت شکست خوردند. در دورۀ حکومتِ حزب دموکراتیک خلق افغانستان و دورۀ حکومت گروه‌های جهادی این مناطق شاهد جنگ‌های شدید احزاب مخالف دولت با قوای دولتی و رقابت‌های شدید گروهی بود و تعداد زیادی از اهالی کشته شدند. در سال ۱۳۷۶ ش این منطقه به دست طالبان افتاد. با سقوط طالبان و استقرار دولت جدید در سال ۱۳۸۰ ش منطقه نسبتاً آرام شد (علی‌زاده، ۱۳۸۰: ۵۵).
یکی از مناظر مهم قریه، آبشاری در کنار آسیاب قریه است که زمانی که رود آب داشته باشد، بسیار دیدنی است (علی‌زاده، ۱۳۹۶).
منابع: علی‌زاده، غلام‌سخی. (۱۳۸۸). حماسه‌های ماندگار در سرپل. قم: نصایح؛ علی‌زاده، غلام‌سخی. (۱۳۸۰). سوزمه‌قلعه در مسیر جهاد و هجرت. قم: نصایح؛ علی‌زاده، غلام‌سخی. (۱۳۹۶). مصاحبۀ اینترنتی حسین رهیاب با غلام‌سخی علی‌زاده. ۲۹ قوس ۱۳۹۶؛ میرحسینی، سید علی‌نقی. (۱۳۸۸). سانچارک در بستر زمان. ج ۱، قم: اشراق.
