عالم دینی و فعال سیاسی
مؤلف: اسماعیل بختیاری
جلد اول، ویراست دوم
سید صفدرعلی احسانی، فرزند آخوند سید محمداکبر در سال ۱۳۲۷ ش / ۱۹۴۸ م در منطقۀ اَلْمَیْتُو جاغوری متولد شد. تحصیل علوم دینی را در زادگاهش آغاز کرد و دو سال در مدرسۀ علوم دینی مالستان درس خواند. بعد از آن به مدرسۀ علوم دینی ناوه‌گری و سپس به مدرسۀ علوم دینی اوت‌قول رفت.
احسانی در سال ۱۳۴۸ ش عازم نجف شد و از کلاس‌های درس مذهبیِ عالمانی نظیر مدرس افغانی بهره برد. در همین ایام به مسائل سیاسی روز علاقمند شد و تا حدودی به افراد ایرانی که علیه محمدرضا پهلوی شورش کرده بودند، نزدیک شد. در سال ۱۳۵۴ ش در جریان اخراج گستردۀ طلاب و عالمان دینی غیرعراقی، اخراج شد. او همزمان با اوج‌گیری مخالفت‌ها با حکومت شاه ایران به قم رفت (فصیحی غزنوی و شریفی، ۱۳۹۳: ۳۷).
احسانی در پخش اعلامیه‌های آیت‌الله خمینی و راهپیمایی‌ها علیه شاه ایران شرکت داشت. به گفتۀ خودش در سال ۱۳۵۶ ش ساواک، سازمان استخباراتی حکومت ایران، او را دستگیر کرد و مدتی زندانی شد.
اودر قم درس‌های خارج فقه و اصول را تمام کرد. سید صفدرعلی احسانی با وقوع کودتای ۱۳۵۷ ش و سپس اشغال نظامی افغانستان، با تنی چند از عالمان دینی «نهضت اسلامی افغانستان» را در تهران تأسیس کرد. ظاهراً او از این به بعد تحصیل علوم دینی را رها کرده و به مبارزۀ مسلحانه با حکومت وقت افغانستان پرداخت (موجانی، صدقی، راهدار، حسین‌زاده، علیزاده، ارغون چینار و یارقین، ۱۳۹۴: ۱۸۲). احسانی ضمن عضویت در شورای مرکزی سازمان نهضت اسلامی و پذیرش مسئولیت کمیتۀ نظامی آن، مسئولیت دفتر آن حزب در تهران را به عهده گرفت. تهیۀ ابزار جنگی، تأمین نیازهای جبهه‌ها، اعزام نیروهای تازه‌نفس به جبهه‌ها، آموزش نیروهای نظامی و افزایش دانش سیاسی آن‌ها از فعالیت‌های او بود (ناصری داوودی، ۱۳۹۰، ج ۱: ۷۱ تا ۷۵).
احسانی در سازماندهی و تجهیز پایگاه‌های نظامی نهضت اسلامی در افغانستان نقش مهمی داشت. جز این، در زادگاه خود مدرسۀ علوم دینی جعفریه و لیسۀ امام صادق را پایه‌گذاری کرد و کتاب‌های شخصی‌اش را وقف این مدارس کرد. او همچنین تعدادی مکتب و مدرسۀ علوم مذهبی را به کمک دوستانش در منطقۀ جاغوری راه‌اندازی کرد. احسانی بعد از علی رحیمی، فرماندهی عمومی‌شاخۀ نظامی نهضت اسلامی را بر عهده گرفت (اعتمادی، ۱۳۷۹: ۳). او در ۱۴ ثور ۱۳۶۵ ش در «جنگل گز» ولسوالی گُلران ولایت هرات (در یکی از منابع، مرز کاکری عنوان شده است). همراه یک کاروان ۵۰۰ نفری، حین انتقال سلاح جنگی از ایران به افغانستان به دست نیروهای مشترک دولتی و شوروی به شدت مجروح شد و پس از انتقال به مشهد، جانش را از دست داد. او در قم تشییع و در «گلزار شهدا»ی آن شهر به خاک سپرده شد.
منابع:اعتمادی، عوض‌علی. (۱۳۷۶). «احزاب افغانستان؛ از ظهور تا افول». در هفته‌نامۀ بنیاد وحدت. سال ششم. شمارۀ ۲۱۵. ۲ اسد. ص ۳؛ فصیحی. قربان‌علی. شریفی. علی‌مدد. (۱۳۹۳). عالمان شیعه غزنی. تهران: عرفان؛ موجانی، علی. صدقی، سولماز. راهدار، حمید. حسین‌زاده، بصیراحمد. علیزاده، حسین علی. ارغون چینار، علی و یارقین، محمد حلیم. (۱۳۹۴). فرهنگ شخصیت‌های معاصر افغانستان. تهران: عظام؛ ناصری داوودی. عبدالمجید. (۱۳۹۰). مشاهیر تشیع در افغانستان. جلد ۱. قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی.
){kind=link}