عالم دینی و فعال سیاسی
مؤلف: حسن‌رضا فهیمی
جلد اول، ویراست دوم
عباس احسانی فرزند ابراهیم در سال ۱۳33 ش / ۱۹54 م در قریۀ سُورْسُوی تَگَوْ مارکه ولسوالی پَنْجَوْ ولایت بامیان در یک خانوادۀ نسبتاً فقیر به دنیا آمد. او از طایفۀ مرکه است. تحصیلات ابتدایی را در منطقه به اتمام رساند. در سال۱۳۵۴ ش برای ادامۀ تحصیل علوم دینی وارد حوزۀ علمیۀ قم شد و به مدت سه سال فقه، اصول، معانی و بیان را از محمدعلی موسوی، زین‌العابدین باکویی و محمدعلی مدرس افغانی فراگرفت.
احسانی همزمان با تصرف پَنْجَوْ به دست قوای نظامی حکومت دموکراتیک خلق در اواخر سال۱۳۵۷ ش به افغانستان برگشت. او با حکومت حزب خلق به مخالفت برخاست و به وسیلۀ غلام‌علی خان ذرخش ولسوال پَنْجَو دستگیر و مدت کوتاهی زندانی شد. سپس با وساطت شیخ علی‌حسین نطاق آزاد شد. از او به عنوان یک فرمانده چابک و فردی آرام یاد می‌شود. اهم کارهای او عبارت‌اند از مسئولیت سیاسی نظامی پاسداران جهاد اسلامی افغانستان، عضویت در شورای مرکزی حزب وحدت اسلامی افغانستان، بازسازی و بازگشایی معارف پَنْجَو در دهۀ هفتاد خورشیدی.
احسانی با تشکیل شورای انقلابی اتفاق اسلامی به عضویت شورا در آمد و به عنوان قومندان امنیۀ پَنْجَو مقرر شد. زمانی که صادقی نیلی و محمد اکبری با شورای اتفاق به مخالفت برخاستند و متعاقب آن انشعاب صورت گرفت، احسانی مدت دو سال به اتهام عضویت در سازمان نصر در ورس زندانی شد. او با شکست سید علی بهشتی آزاد شد و به عنوان مسئول سیاسی نظامی پاسداران جهاد در پَنْجَو مقرر شد.
او در سال‌های ۱۳۵۹ و ۱۳۶۰ ش چند بار به عنوان فرمانده نظامی در جنگ علیه نیروهای حکومت جمهوری دموکراتیک افغانستان در مرکز ولایت بامیان شرکت کرد. با تأسیس حزب وحدت اسلامی در سال۱۳۶8 ش به این حزب پیوست و در کنگره‌ای که برای تسوید و امضای «منشور وحدت» در ولسوالی لعل ایجاد شده بود، به عنوان نمایندۀ پَنْجَو حضور داشت (عرفانی یکاُولنگی، ۱۳۷۲: ۶۶). او در سال ۱۳۶۸ ش به عضویت شورای مرکزی حزب وحدت درآمد و در سال 1372 ش که این شورا از بامیان به کابل منتقل شد، او نیز به کابل رفت. با انشعاب حزب و کشته‌شدن محمدباقر فصیحی سرخ‌جوی در کابل، همراه جنازۀ او به پَنْجَو رفت و تا تأسیس دولت حامد کرزی در آنجا باقی ماند. در سال ۱۳۷۵ ش که نیروی نظامی حزب وحدت به رهبری محمدکریم خلیلی به پَنْجَو و پِیتَوْ‌جوی ورس هجوم آورد، احسانی به عنوان فرمانده شاخۀ انشعابی حزب وحدت به رهبری اکبری، به مدت دو ماه با نیروهای محمدکریم خلیلی جنگید. در نهایت با وساطت هیئت اعزامی علی‌داد الهامی، یوسف واعظی شهرستانی، محمد هاشم صالحی ترکمنی و حسین شیخ‌زاده غزنوی در دهن سیادره پَنْجَو قرارداد صلح امضا کرد. او تا دورۀ طالبان سِمت فرماندهی پایگاه علی بن ابیطالب پَنْجَو را به عهده داشت. او فرمانده بانفوذ گروه پاسداران جهاد در پَنْجَو بود. برخی در دوران قدرت او، اذیت و آزار خان‌ها و اربابان پَنْجَو را نیز به او نسبت داده‌اند (عارف، ۱۳۹۱: ۲۰۸).
احسانی در دهۀ هفتاد که مکاتب هزاره‌جات به صورت غیرفعال درآمده بودند، در جهت بازگشایی معارف پَنْجَو با همکاری سایر متنفذین آن منطقه چون مدیر یوسف خان، عوض خان دقیق و انور خان صائم تلاش کرد تا به قول او «سه تا مشکل عمدۀ تهیۀ کتاب، معاش معلمین و بازسازی مکاتب» (احسانی، ۱۳۹۵) را برطرف سازد. او در حالی به این مشکلات خاتمه داد که مدیریت آن را خود به عهده داشت.
با تصرف پَنْجَو و کشته‌شدن ۲۲ نفر به دست گروه طالبان، احسانی با محمد اکبری به طالبان پیوست و هدف این کار جلوگیری از کشتار مردم اعلان شد. او بعد از سقوط طالبان و ایجاد دولت انتقالی در سال ۱۳۸۱ ش به کابل رفت. با تشکیل فرقۀ ۳۵ پیاده توسط سید مصطفی کاظمی وزیر تجارت دولت موقت، احسانی به عنوان فرمانده و بریدجنرال این فرقه مشغول شد. بعد از سال ۱۳۸۵ ش که این فرقه بر اساس برنامۀ دولت خلع سلاح شد، احسانی به عنوان جنرال احتیاطی وزارت دفاع و عضو کمیسیون حل منازعات کوچی‌ها با هزاره‌ها (ایجاد شده در سال ۱۳۹۰ ش) تعیین شد. او اکنون نیز در این سمت باقی است.
احسانی علاوه بر تحصیلات علوم دینی، تحصیلات اکادمیک دارد و دارای لیسانس در رشتۀ شرعیات است.
منابع: احسانی، عباس. (۱۳۹۵). مصاحبۀ حضوری حسن‌رضا فهیمی با عباس احسانی. کابل. ۱۰ سنبله ۱۳۹۵؛ عارف، سید محمدامین. (۱۳۹۱). هزاره جات قلب افغانستان. چاپ دوم. کابل: سعید؛ عرفانی یکه‌اُولنگی، قربان‌علی. (۱۳۷۲). حزب وحدت اسلامی از کنگره تا کنگره. قم. سراج.
){kind=link}