فعال سیاسی
مؤلف: صدیقه هاشمی
جلد اول، ویراست دوم
عبدالحسین اخلاقی در سال ۱۳۲۲ ش / ۱۹۴۳ م در خانواده‌ای زراعت‌پیشه در منطقۀ اُوت‌قول ولسوالی جاغوری ولایت غزنی زاده شد. او پس از پایان صنف دوازدهم از کلاس درس استادانی همچون قربان‌علی وحیدی و رمضان‌علی شریفی استفاده کرد. همچنین به مدت سه سال در منطقۀ «مهاجرین» جاغوری، در کلاس‌های درس نادرعلی سعیدی شرکت کرد (ناصری داوودی، ۱۳۹۰، ج ۱: ۹۳ تا ۹۴).
اخلاقی در سال ۱۳۴۶ ش به عسکری رفت (دفتر فرهنگی جبهۀ متحد انقلاب اسلامی افغانستان، ۱۳۶۶: ۱۰ تا ۱۲) و پس از پایان این دوره به قندهار رفت و مدتی در مدرسۀ علوم دینی آصف محسنی تحصیل کرد (ناصری داوودی، ۱۳۹۰، ج ۱: ۹۴ تا ۹۵). اخلاقی به پاکستان و ایران (دفتر فرهنگی جبهۀ متحد انقلاب اسلامی افغانستان، ۱۳۶۶: ۱۲) و عراق سفر کرد. در عراق تحصیلات خود را در حوزۀ علمیۀ نجف پی گرفت و پس از آنکه سطوح عالی را به پایان رساند، درس‌های خارج فقه و اصول و فلسفه را از آیت‌الله خمینی و محمدباقر صدر فراگرفت (همان).
اخلاقی روی تجربۀ مبارزاتی سید اسماعیل بلخی، شاعر و فعال سیاسی معاصر کشور تکیۀ زیادی داشت. او با خواندن اشعار و سخنرانی‌های بلخی، خود نیز از ماه‌های آغازین ورودش به نجف فعالیت تبلیغی و رویارویی‌اش را با حکومت وقت آغاز کرد که به شکل محافل سخنرانی و نوشتن مقاله، سرود و شعر و تشکیل جلسات سرّی بود. او بنا به گفتۀ خودش، در این راه با مشکلات زیادی مواجه شد. حزب بعث عراق او را تحت تعقیب قرار داد و «وزارت‌الاعلام» یکی دو نمونه از نوشته‌هایش را ممنوع اعلام کرد (دفتر فرهنگی جبهۀ متحد انقلاب اسلامی افغانستان، ۱۳۶۶: ۱۶ تا ۱۸). همچنین او و قربان‌علی عرفانی، سید غلام‌حسین موسوی و محمدعلی مدرس، از فعالان سیاسی و مذهبی آن دوره، در نجف، هیئت عزاداری‌ای به نام «شباب‌الهزاره» به وجود آوردند (مصباح‌زاده، ۱۳۹۰: ۱۶۸). اخلاقی در اربعین سال ۱۳۹۵ ق / ۱۹۷۵ م در مسیر نجف به کربلا دستگیر و بازپرسی شد و پس از مدتی با این شرط که با آیت‌الله صدر تماس نگیرد، آزاد شد (دفتر فرهنگی جبهۀ متحد انقلاب اسلامی افغانستان، ۱۳۶۶: ۱۶ تا ۲۴).
اخلاقی برای شناختن زمینه و امکانات مواجهه با حکومت وقت و برقراری ارتباط با روحانیان و سایر فعالان سیاسی در کشور، به‌ویژه کابل، به همراه جمعی، از جمله محمد منتظری (از شخصیت‌های ایرانیِ مخالف حکومت شاهنشاهی ایران) به افغانستان سفر کرد. او در بازگشت از این سفر در سال ۱۳۵۳ ش با همراهی عده‌ای از همفکران، اولین اعلامیۀ سیاسی را با عنوان «طلاب علوم اسلامی افغانستان» بر ضد حکومت محمدداوود خان منتشر کرد (همان). اخلاقی در سال ۱۳۵۷ ش با سید حسین حسینی و قربان‌علی عرفانی، از بنیان‌گذاران سازمان نصر، نجف را ترک کرده و وارد ایران شد و در همان سال به همراه دیگر فعالان جهادی و با همفکری برخی از علمای کشور حزب «جنبش اسلامی مستضعفین افغانستان» را تأسیس کرد (ناصری داوودی، ۱۳۹۰، ج ۱: ۹۷). همچنین چنان که در نخستین اعلامیۀ سازمان نصر افغانستان در تابستان ۱۳۵۸ ش / ۱۹۷۹ م آمده است، او به عنوان یکی از اعضای مؤسس این سازمان نیز شناخته شده است (صادقی، ۱۳۹۴). اخلاقی در تابستان سال ۱۳۶۱ ش به کشور بازگشت (فصیحی و شریفی، ۱۳۹۳: ۴۶ تا ۴۷). اهم اقدامات او در این سفر را می‌توان در فعالیت‌های تبلیغی بر ضد حکومت وقت خلاصه کرد (ناصری داوودی، ۱۳۹۰، ج ۱: ۹۸).
اخلاقی کتاب‌ها و مقالاتی با مضامین سیاسی و مبارزاتی دارد که «تحول تکاملی و ارتجاعی در اسلام» و «مبارزه با فساد یا لزوم انقلاب و چگونه باید باشیم؟» از آن جمله است. برخی اعتقاد دارند که او برای مجلۀ ذوالفقار که متعلق به تنظیم نسل نو هزارۀ مغول بود، مقاله می‌فرستاد (غرجستانی، ۱۳۵۸: ۱۱)، اما عده‌ای دیگر این نظر را به دلیل اینکه اعضای جنبش مستضعفین و از جمله اخلاقی مخالف گروه مذکور بودند، رد می‌کنند (دولت‌آبادی، ۱۳۷۱: ۱۳۳). مقالاتی از اخلاقی در روزنامه‌های پیام شهید و صبح آزادگان، و مجله‌های امت اسلامی و عاشورا و دیگر نشریات، از جمله نشریات متعلق به جنبش اسلامی مستضعفین منتشر شده است. احتمالاً اولین مقالۀ وی با عنوان «تضاد اسلام و سوسیالیزم» در یکی از مجلات در پاکستان چاپ شده است (دفتر فرهنگی جبهۀ متحد انقلاب اسلامی افغانستان: ۲۹ تا ۳۸).
اخلاقی در سال ۱۳۶۱ ش / ۱۹۸۲ م مفقودالاثر شد. برخی معتقدند گروه «تنظیم نسل نو هزارۀ مغول» او را در کویتۀ پاکستان ربودند (اعتمادی، ۱۳۷۹: ۳). غلام‌حسین موسوی در تحقیقات خود دربارۀ عبدالحسین اخلاقی، ربوده‌شدن و قتل او را به دست گروه تنظیم تأیید می‌کند (موسوی، ۲۰۱۳).
منابع: اعتمادی، عوض‌علی. (۱۳۷۹). «احزاب افغانستان؛ از ظهور تا افول». در هفته‌نامۀ بنیاد وحدت. سال ششم. شمارۀ مسلسل ۲۲۰. ص ۳؛ دفتر فرهنگی جبهۀ متحد انقلاب اسلامی افغانستان. (۱۳۶۶). نوشته‌ها و اندیشه‌های حجت‌الاسلام عبدالحسین اخلاقی. بی‌جا: بی‌نا؛ دولت‌آبادی، بصیراحمد (۱۳۷۱). شناسنامۀ احزاب و جریانات سیاسی افغانستان. قم: مؤلف؛ صادقی، هادی. (۱۳۹۴). «آخرین بازمانده‌های یک نسل طغیانگر». سایت شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان. بازیابی ۱۵ میزان ۱۳۹۶. www.afghanpaper.com؛غرجستانی، محمدعیسی. (۱۳۵۸). مبارزات هزاره‌ها در بیست سال اخیر افغانستان. کویته: شورای فرهنگی اسلامی افغانستان؛ فصیحی، قربان‌علی و شریفی، علی‌مدد. (۱۳۹۳). عالمان شیعۀ غزنی. تهران: عرفان؛ مصباح‌زاده، محمدباقر. (۱۳۹۰). شیعیان افغانستان؛ گروه‌ها و گرفتاری‌ها. کابل: سعید؛ موسوی، غلام‌حسین. (۲۰۱۳). «یادداشت‌های غلام‌حسین موسوی درباره عبدالحسین اخلاقی». چاپ نشده. ارسال‌شده به دفتر دانشنامه. ۳۰ سرطان ۱۳۹۸؛ ناصری داوودی، عبدالمجید. (۱۳۹۰). مشاهیر تشیع در افغانستان. جلد ۱. قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی.
){kind=link}