قریه‌ای در ولسوالی جاغوری ولایت غزنی
مؤلف: صدیقه هاشمی
جلد اول، ویراست دوم
قریه الیادتو در ولایت غزنی و شمال شرقی جاغوری، به فاصلۀ ۲۰ کیلومتری از سنگ ماشَه واقع شده است و شامل مناطق مختلفی است از جمله زیتون، تَمقول، پای‌تَنگی و میانَه که قریه‌های کوچک و بزرگی را در خود جای داده‌اند. الیادتو، به صورت «الیاتو» و «علیاتو» نیز آمده است، ولی مردم محلّی آن را «اُلَیتو» تلفظ می‌کنند. دربارۀ دلیل نام‌گذاری آن گفته شده است که «اولیاد» درختی است از خانوادۀ چنار یا سپیدار که در مناطق مرطوب می‌روید و در سرما مقاوم است (یزدانی، ۱۳۹۰، ج ۱: ۲۱۵)،
«تو» پسوند دارندگی است و از آنجا که این منطقه درختان اولیاد دارد به آن «اولیادتو» گفته می‌شود (اصغری، ۱۳۶۹: ۱۲۳).
اولیادتو دارای حدود ۸۰۰ خانوار است. طوایف باغُ‌چَری و پَشی در این منطقه زندگی می‌کنند (دلجو، ۱۳۹۲: ۲۸۲؛ کیانی، ۱۳۹۳، ج ۱: ۳۸۴ و ۳۸۵). از بزرگان این منطقه، «میرخیل‌ها» معروف‌تر هستند (ناصری داوودی، ۱۳۹۰، ج ۳: ۴۴۹).
این ناحیه تابستان‌های معتدل و زمستان‌های سرد دارد. از لحاظ طبیعی کوه‌های نسبتاً مرتفعی آن را دربرگرفته است که در گذشته پوشیده از درختان جنگلی و گیاهان خودرو بود. اهالی از درختان جنگلی به عنوان هیزم در فصل طولانی سرما استفاده می‌کنند که تهدیدی برای محیط زیست آن به شمار می‌رود، چراکه باعث شده است کوه‌ها پوشش گیاهی خود را از دست بدهند و از سرسبزی الیادتو کاسته شود. البته مدتی است که مردم در پخت‌وپزها از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند. مهم‌ترین درخت جنگلی که در کوه‌های این ناحیه می‌روید اَرچه است که مقاومت زیادی در برابر گرما و سرما دارد. الیادتو رودخانه‌ای دارد که به آن «جلگه» می‌گویند و در فصل تابستان تقریباً خشک می‌شود. آن بخش از جمعیت که در قسمت وسط یا پایین ناوه سکونت دارند با مشکل جدی در آبیاری مواجه‌اند و مجبورند در تابستان آب مورد نیاز کشت‌وکارشان را از طریق کسانی که وظیفه‌شان تقسیم آب است، تأمین کنند. الیادتو در مقایسه با دیگر مناطق جاغوری منابع آبی بهتری دارد. در گذشته که بارندگی بیشتر بود رطوبت زیاد موجود در زمین باعث می‌شد گندم‌ها سیاه و غیرقابل استفاده شوند.
زراعت سهم عمده‌ای در تولید و ایجاد شغل در منطقه دارد. تولید علوفه و فروش آن به نقاط دیگر جاغوری که از کم‌آبی رنج می‌برند از دیگر مشاغلی است که مردم به آن روی آورده‌اند. محصولات عمدۀ آن گندم، جو و اندکی هم سایر حبوبات است. مردم اکنون کچالو نیز کشت می‌کنند، چرا که دریافته‌اند خاک منطقه برای این محصول مناسب است.
در الیادتو از دیرباز دو مرکز عمدۀ آموزشی بوده است. یکی مکتب دولتی الیادتو است که قدمت آن به اوایل دهۀ پنجاه شمسی می‌رسد. این مکتب از مقطع ابتداییه فعالیت خود را آغاز کرد و هم‌اکنون (۱۳۹۶) تا صنف دوازده، متعلم دارد. مرکز دیگر هم مکتب‌خانۀ سنتی است. مدرسۀ علوم دینی «امام علی» نیز در منطقۀ پای تنگی الیادتو قرار دارد (احمدی، ۱۳۸۷). از چهره‌های برجستۀ الیادتو می‌توان به محمداسحاق اخلاقی و نادر احمدی اشاره کرد. غار شاه از جای‌های تاریخی آن است.
منابع: احمدی، سیدنادر. (۱۳۸۷). «شرح حالی برای زادگاهم الیاتو». وبلاگ الیاتو.seyednaderahmadi.blogfa.com؛اصغری، سیدعبدالله. (۱۳۶۹). خاطرات سفری به افغانستان. قم: مؤلف؛ دلجو، عباس. (۱۳۹۲). تاریخ باستانی هزاره‌ها. کابل: امیری؛ کیانی، محمدفاضل.(۱۳۹۳). «ساکنان باستانی کشور آریانا». غزنی، بستر تمدن شرق اسلامی (مجموعه مقالات). جلد ۱. تهران: عرفان؛ ناصری داوودی، عبدالمجید (۱۳۹۰). مشاهیر تشیع در افغانستان. جلد ۳. قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی؛ یزدانی، حسین‌علی. (۱۳۹۰). پژوهشی در تاریخ هزاره‌ها. جلد ۱ و ۲ در یک مجلد. تهران: عرفان.
