قریه‌ای در منطقۀ پشی، ولسوالی مالستان
مؤلف: قربان‌علی فصیحی (غزنوی)
جلد اول، ویراست دوم
قریۀ الیاد (علیاد) در منطقۀ پشی، ولسوالی مالستان ولایت غزنی واقع شده است. این قریه با پسوند پشی معروف است و معمولاً الیادِ پشی گفته می‌شود. این قریه یک دانگ از نه دانگِ منطقۀ پشی به شمار می‌آید. علاوه بر الیاد، قریه‌های پایِ‌جلگه، شب‌بخیر، جاکه، دادی، دای‌برکه، زینگر، پیک و چهل‌باغتوِ پشی، جزء نه دانگ منطقۀ پشی هستند (جاوید، ۱۳۹۸).
قریۀ الیاد در بلندای سمت شمال منطقۀ پشی واقع شده است. الیاد از شمال به کوتل خاک خوجه (به گویش محلی خیخوجگ) و قریه‌های مازار و مُکلَی؛ از شمال شرق به قریه‌های تاله قندیِ پشی و چهل‌دختران؛ از غرب به منطقۀ سبز دره (زردک)؛ از جنوب شرق به قاب‌جویِ پشی؛ از جنوب غرب با سلسله کوه‌های بین پیکِ پشی؛ از جنوب به قریۀ جاکۀ پشی محدود می‌شود (همان).
این قریه در گویش مردم الیاد تلفظ می‌شود و در نوشته‌های رسمی و اداری به نام علیاد ثبت شده است. به نظر می‌رسد همان «الیاد» درست باشد. ممکن است نام آن برگرفته از درختان الیاد باشد که در این منطقه به فراوانی وجود دارد.
در الیاد ۳۰۰ خانوار زندگی می‌کنند که از چهار طایفۀ «باکه»، «مَداد»، «کوجنده» و «دلیل» هستند (همان).
قریۀ الیاد مستطیل‌شکل و سرسبز است. در آن رودخانه‌ای وجود دارد که به‌سوی قریۀ جاکه جریان دارد. اطراف این رودخانه را گیاهانی چون بَلدَرغو و درخت‌های چنار، الیاد و بید پوشانده است. کوه‌های بلند تونگر در دو سوی قریه انواع گیاهان دارویی دارد (همان).
بین قریه‌های الیاد و قاب‌جوی، کوه «هاله» بلند‌ترین کوه منطقۀ پشی قرار دارد که از بلندای آن، نقاط دور دست خاکیران و قریه بَایلوغ در ولسوالی دای‌چوپانِ ولایت زابل و همچنین سلسله کوه‌های مناطق ارزگان خاص، بامیان و دشت ناهور ولایت غزنی دیده می‌شود.
از این قریه بیش از ۱۱۰ خانواده به کابل، مرکز غزنی، ایران، پاکستان، استرالیا و کشورهای اروپایی مهاجرت کرده‌اند. بزرگان طایفۀ باکه، کَرم‌علی، خوشدل، رمزعلی، روز بیگ، پاینده بیگ، کلبی‌حسین هستند؛ بزرگان طایفۀ مَداد، غلام‌رضا مهتر، علی‌رضا مهتر، علی‌بخش خان، لعل‌محمد مهتر و ارباب جمعه خان هستند؛ بزرگان طایفۀ کوجنده، ملا رمضان، ملا فقیر، ملا احمدعلی، استاد غلام، علی‌حسن، علی‌زوار، ارباب ناصر، قریه‌دار عبدالحسین و میرزا عوض هستند؛ بزرگان طایفۀ دلیل، پازی، یعقوب، ملا غلام‌حسین، کلبی‌حسین، محمدحسین، سلیمان بیو، علی‌احمد، گشتی و زوار‌شاه هستند (همان).
شغل اصلی مردمان این قریه کشاورزی و دامداری است. بیش‌ترین درآمد و معیشت این مردم از طریق دامداری است و تعدادی هم به تجارت و مغازه‌داری اشتغال دارند. مزارع قریه از رودخانه آبیاری می‌شود و محصولات آن گندم، جَو، رشقه و شفتل است (همان).
قریۀ الیاد سه ملابستی (تاله‌قندی، الیاد و الیاد تاینه) و هشت مسجد و حسینیه دارد. یک باب لیسه به نام «لیسۀ مختلط جاکه الیاد» دارد که در بین قندی جاکه و الیاد واقع‌شده است و حدود ۳۰۰ شاگرد در آن مشغول تحصیل هستند و دو مکتب ابتدایی یکی در الیاد و دیگری در تاله قندی دارد (همان).
برخی از شخصیت‌های اجتماعی و سیاسی قریۀ الیاد عبارت‌اند از غلام‌حسین، میرزا محمدقیوم، مسلم‌شاه احمدی، محمد‌جان صادقی، عبدالاحمد خان، سید شاه‌چمن هاشمی، محمدجمعه فیاض، قربان‌علی میرزایی، اقبال زاهدی، محمد اکبری، محمدعلی چمران و قربان‌علی میرزایی. شرکت‌های «علیاد بهاران» با مدیریت محمدرضا جاوید و «وطن تایر» با مدیریت علی‌رضا جاوید در منطقۀ آزاد چاه‌بهار در کشور ایران متعلق به افرادی از قریۀ الیاد است.
منابع: جاوید الیاد، محمدرضا. مصاحبۀ اینترنتی عوض‌علی اعتمادی با محمدرضا جاوید، فعال سیاسی اجتماعی از الیاد. ۱۰ میزان ۱۳۹۸.
 /Olyâd/){kind=link}