قریه‌ای در ولسوالی بلخاب ولایت سرپل
مؤلف: حسین رهیاب (بلخی)
جلد اول، ویراست دوم
ایل‌ترکک قریه‌ای است در مرکز بلخاب. این قریه در شمال قریۀ چایله و در جنوب قریۀ خَوال سیاه‌گک قرار دارد و سرک بلخاب به آبِ کلان از آن عبور می‌کند. دو سمت شرق و غرب ایل‌تُرکَک کوه است.
وجه تسمیۀ ایل‌تُرکَک به اقوام اولیه‌ای برمی‌گردد که در آن سکونت کرده‌اند. ظاهراً گروه اولیه، ایل کوچک ترکی بوده‌اند که قریه به نام آن‌ها «ایلِ تُرک کوچک» نام گرفته است. از آثار به‌دست‌آمده در منطقه چنین به نظر می‌رسد که در گذشته‌های دور، قریۀ ایل‌تُرکَک مسکونی بوده است؛ اما از تاریخ دقیق سکونت مردم در منطقه آگاهی وجود ندارد. در گذشته این مناطق جنگلی و مرتع بوده و شاید بیشتر سکونت‌ها فصلی بوده است. تاریخ سکونت مردمان فعلی قریه، بر اساس اطلاعات ساکنان فعلی، به پیش از شش نسل بازمی‌گردد.
جمعیت ایل‌تُرکَک حدود ۲۶۰ خانوار است. مذهب همۀ مردم شیعه است. از نظر قومی، بیشتر اهالی تاجیک و شامل طوایف مَرغَوی، ملانور و شَشَک هستند. چند خانوار هزاره و سید هم در این قریه زندگی می‌کنند.
زراعت شغل اصلی مردم است. زمین‌های زراعتی ایل‌تُرکَک بیشتر آبی و کمتر للمی است. با توجه به وجود مراتع و ییلاقات، مال‌داری هم از مشاغل مهم مردم ایل‌تُرکَک است. گله‌های گوسفند و بز در منطقه وجود دارد و در حد متوسط مردم به مال‌داری مشغول‌اند. به دلیل آب‌وهوای مناسب، در این منطقه باغداری هم رواج دارد. انواع میوه چون سیب، زردآلو، شفتالو، آلو، بادام، چهار مغز و نظایر آن در قریه به دست می‌آید.
ایل‌تُرکَک پنج مسجد، دو تکیه‌خانه، برق آبی، آب نل‌کشی، سرک خامه به بازار تَرْخُوج و به سمت آبِ کلان و در نهایت سانچارک دارد. در این قریه از قدیم، کارگاه‌های کوچک تولید کرباس وجود داشته، اما در سالیان اخیر از رونق افتاده است.
آب قریه از درۀ سبزک، لُر و سربند تأمین می‌شود. ایل‌تُرکَک چشمه‌های زیادی دارد که بَلبَلِی در ایلاق خُوشْ‌کَوَک از جملۀ آن‌هاست. چشمۀ شفا در لُر آب زیادی دارد. ییلاق‌های سرسبز قریه که چشمه‌های زیادی دارد بخشی از دیدنی‌های قریه است.
یکی از آثار قدیمی منطقه، گورستانی در کوکان بوده که فعلاً به باغ تبدیل شده است. تپۀ کوزه‌گران، بین قریه‌های چایله، ایل‌تُرکَک و خَوال سیاه‌گَک قدمت زیادی دارد و بر اساس شایعات، آثاری از طریق حفاری به‌دست‌آمده و به خارج از کشور انتقال یافته است.
در گذشته انواع صنایع دستی در منطقه وجود داشته که به مرور زمان بسیاری از آن‌ها از بین رفته است. گلیم‌بافی، نمد‌بافی و گلدوزی سه نمونه از صنایع دستی‌ای است که هنوز در قریه وجود دارد.
زیره و رَو (که از آن انگوزه گرفته می‌شود) از گیاهان دارویی‌ای است که در کوه‌های اطراف ایل‌تُرکَک می‌روید. گیاهان دیگری هم وجود دارد از جمله غیغو، بدره، اسپند، اشلان، اُستُق، سیر کوهی، پیاز کوهی، چُوْکْرِیْ، گوک، مُرغَمبِی، کَدوگَک. انواع درختان چون ارچه، سُلْبِیْ / شُلْبی، زرشک، بادام کوهی، پستۀ کوهی و برخی درختان دیگر به صورت پراکنده در اطراف قریه وجود دارد.
در گذشته با وجود جنگل و مراتع در منطقه، حیوانات زیادی وجود داشته‌اند که به مرور زمان نسل بسیاری‌شان از بین رفته است. در این اواخر حیواناتی چون گرگ، روباه، خرگوش، شغال و… در اطراف قریه رؤیت شده است. انواع پرندگان چون کَوْک، شوشو، کبوتر، کلاغ، شانه‌به‌سر در قریه و اطراف آن زندگی می‌کنند.
از قدیم در قریه، مکتب‌خانه وجود داشته است. در اواخر دورۀ ظاهر خان (۱۳۵۴ ش) مکتب امروزی در تَرْخُوج تأسیس شد و فرزندان مردم ایل‌تُرکَک در آن شامل شدند. پس از کودتای ۷ ثور ۱۳۵۷ ش و وقایع بعد از آن، مکتب تعطیل شد. بعد از سقوط طالبان و در دورۀ حکومت حامد کرزی، مکاتب دوباره فعال شد. محصلان قریه فعلاً تا حدود صنف ۱۲ در مکتب تَرْخُوج تحصیل می‌کنند.
منبع: قاسمی، میرزا نبی، (۱۳۹۶). مصاحبۀ حضوری حسین رهیاب با میرزا نبی قاسمی فرزند غلام‌علی. مشهد، ۷ سنبله ۱۳۹۶.
