منطقه‌ای در ولسوالی مرکز بهسود
مؤلف: محمدحسین فیاض
جلد اول، ویراست دوم
باد اَسْیَه (بادآسیاب)، یکی از مناطق پرجمعیت مرکز بهسود است. این منطقه را از طرف شرق، جنوب و غرب کوه‌هایی بلند احاطه کرده است. باداَسیه از شرق با حصۀ اول بهسود (منطقۀ اَوْدره)، از طرف غرب با ولسوالی مرکز بهسود (منطقۀ بابکه)، از سمت شمال به رودخانه هلمند (که از کوتل اُونی، کوه‌های پغمان و کوه بابا سرچشمه گرفته است) و از طرف جنوب به منطقۀ کجاَوْ / کجاب محدود شده است (مهدوی، ۱۳۹۸).
باداَسیه با مرکز ولسوالی 5 کیلومتر، با مرکز ولایت در میدان شهر ۸۵ کیلومتر و با شهر کابل ۱۲۰ کیلومتر فاصله دارد (شهیدی، ۱۳۹۸). این منطقه به دلیل جمعیت، وسعت، اقلیم، زمین‌های خوب، داشتن مکتب و نزدیکی به مرکز حکومت اهمیت بسیار دارد (نائل، ۱۳۶۸: ۶۰).
نام منطقه برگرفته از اَسیه‌ها / آسیاب‌های بادی است که برای آرد کردن غلات و هم‌چنین نرم کردن سنگ‌های معدنی و قیمتی به کار گرفته می‌شده است (شهیدی، ۱۳۹۸) و آن‌ها در قریه قُول‌دم‌گیروی باداَسیه قرار داشته‌اند (محسنی، ۱۳۹۸). به نظر می‌رسد حدود پانصد سال قبل از میلاد در این منطقه بر فراز یک تپه، چندین آسیاب بادی دایر بوده است و الان نیز آثار ویرانۀ آسیاب‌های بادی دیده می‌شود. بیشتر سنگ‌های موجود، سنگ‌های زیرین آسیاب هستند که در اثر سال‌ها کار، ساییدگی پیداکرده‌اند. در این تپه بدون کاوش‌های باستانی، ۲۰الی ۳۰ سنگ آسیاب پیداست و برخی از سنگ‌ها در بین خاک فرورفته‌اند. اکنون (۱۳۹۸ش) مجموعه‌ای از خرابه در این تپه باقی است و احتمالاً این آسیاب‌ها تا هزار سال پیش کار می‌کرده‌اند (یزدانی، ۱۳۹۸). گفته شده است که وجود این باداَسیه‌ها دلیلی بر حاکمیت یفتلی‌ها بر این مناطق است؛ چون در آن زمان مردمان چین با صنعت آسیاب بادی آشنا بودند و یفتلی‌ها این صنعت را از چینی‌ها فراگرفته و با خود به هزاره‌جات آوردند (دلجو، ۱۳۹۲: ۱۳۵و ۱۳۶؛ خاوری، ۱۳۸۵: ۸۶).
مساحت باداَسیه، در دهۀ شصت خورشیدی شانزده خروار محاسبه شده که چهارده خروار آن متعلق به هزاره‌ها و دو خروار متعلق به سادات ساکن باداَسیه بوده است.
جمعیت باداَسیه بر اساس نفوس‌شماری سال ۱۳۴۳ ش ۴۰۰ خانوار محاسبه شده است و این رقم در سال‌های اخیر بسیار کمتر از جمعیت فعلی این منطقه است (محسنی، ۱۳۹۸). طبق آمار برنامۀ همبستگی ملی، باداَسیه 55 شورای انکشافی دارد که بر اساس آن، ۲۷۵۰ خانوار برآورد شده‌است (مهدوی، ۱۳۹۸).
هزاره‌های باداَسیه به شاخه‌های غیب‌علی، جمعلی / جمیلی، تومان، عطا، پَنجِی، خُوردی، دهمرده و سادات تقسیم می‌شوند. همه مردم منطقه شیعه هستند. قریه‌های باداَسیه از بالا به پایین، عبارت‌اند از: تاخْمِی، لادُو، گیردجنگل، قلای خَلَک، کوته‌خالَیْ، غیب‌داد، سرقول پنجی، دمقُورک، سلطالی، یک‌لِنگه، بنگ‌مُرده، تِیْریَک، گیرو، شَوراب، سُوموچک، دَشْت، پای‌چَل، خاک‌آغه، گیروجوی، شینیه، سرقول استامارَم، شِیْبَرَک، اسپیدی‌بوم، بوم، گیروی فاطی، قول غلومو، سیاسنگگ، اسپی‌بید، غُندال، قول علی‌بای، دیوالگ، سبزدرخت (بالا و پایین)، سه قلا، سه‌سَره، اوبه‌درویشان، قول نِیک‌قدم، حلواقول، قول‌خوشک، دان‌اِسْکه، سراُلوم، اولنگگ، پل‌اَوغانا، اسپی‌سنگگ، قُوره، شِیْکه، بَیْرَم، بینی‌زردک، قول اَوغونو، سرتاله، خوشَکا، جوقول، نودال، بلدرغِنگگ، خلیل‌مرده، خارقول، کوته‌کریم، اُوربای‌جَمعلی، ناهور نیک‌پای، گیروی محمدصفا، سرقول شکور، داله و کهنه‌ناوُر (شهیدی، ۱۳۹۸؛ مهدوی، ۱۳۹۸).
باداَسیه حوادث زیادی را از سرگذرانده است. در حدود ۶۰ سال پیش در این منطقه ملخ آمده بوده و جز بوتۀ شَخَل، تمام زراعت مردم را نابوده کرده بوده و ملخ‌ها یک‌سال در میان پیدا می‌شده‌اند. مردم هم بر اساس تجربه شَخَل می‌کاشتند. شیوۀ شیرین‌کردن شخل هم این گونه بود که شخل را بین کیسه‌ها می‌ریختند و سه چهار روز بین رودخانه می‌گذاشتند تا تلخی آن از بین می‌رفت و بعد خشک می‌کردند و با آرد گندم مخلوط می‌کردند و می‌خوردند (یزدانی، ۱۳۹۸). پس از خیزش‌های مردمی علیه حکومت دموکراتیک خلق در سال ۱۳۵۸ش و زمان حضور احزاب جهادی، باداَسیه یکی از پایگاه‌های ولسوالی مرکز بهسود به شمار می‌رفت و در این سال‌ها سازمان نصر افغانستان با مسئولیت عبدالحسین محمدی مشهور به «حاجی عبدول» آن را اداره می‌کرد (محسنی، ۱۳۹۸).
از دیگر جاهای تاریخی باداَسیه، افزون بر آسیاب‌های بادی می‌توان از شترخانۀ سید شاه‌ابراهیم در قریۀ خاک‌آغه نام برد. او در زمان قدیم، کاروان تجارتی داشته و در مسیر مشهد، هرات، کابل و هزاره‌جات مشغول تجارت بوده است. گفته می‌شود وی کتاب‌های مذهبی را همراه با اقلام تجارتی وارد هزاره‌جات می‌کرده است (صمیمی، ۱۳۹۳: ۶۹ و ۷۰؛ محسنی، ۱۳۹۸).
باداَسیه نسبتاً سرد است و زیاد حاصل‌خیز نیست. این منطقه با کمبود آب مواجه است و تپه‌هایش خاکی است. مردم منطقه بیشتر به زراعت و مال‌داری مشغول‌اند و اینجا از نظر تنوع زارعت، کدام تفاوتی با دیگر مناطق هزاره‌جات ندارد. در وضعیت عادی، پیداوار زراعتی مردم گندم، جو، باقلی، موشنگ، کچالو، زردک، شلغم و ترکاری است. از میوه‌جات فقط سیب و زردآلو در این منطقه حاصل می‌دهد (محسنی، ۱۳۹۸). زراعت و کشت للمی با باران بهاری سیراب می‌شود و کشت آبی از چشمه‌ها و ناورها آبیاری می‌شود. صادرات منطقه چَکَه، قُروت، گلیم، نمد و بَرَک است (شهیدی، ۱۳۹۸). تعدادی از مردم باداَسیه به دلیل خشک‌سالی‌ها و روند رو به رشد شهرنشینی، در کابل و دیگر شهرهای افغانستان و خارج از کشور ساکن شده‌اند (مهدوی، ۱۳۹۸).
این منطقه بیش از بیست مسجد و ده حسینیه دارد. در دهۀ چهل و پنجاه خورشیدی در کل باداسیه یک مکتب وجود داشت که با وجود برخی مخالفت‌ها با پافشاری میراحمد عالم پایه‌گذاری و ساخته شد (شهیدی، ۱۳۹۸). اما در حال حاضر لیسۀ عالی دشت باداسیه، مکتب متوسطۀ شاه‌حسن، مکتب متوسطۀ خاتم‌الانبیاء در سر باداسیه، مکتب متوسطۀ طلوع در سرتاله، مکتب ابتدایی دخترانۀ بی‌بی هاجر در بندسرای باداسیه و مکتب ابتدایی خارقول فعال هستند (مهدوی، ۱۳۹۸).
مدرسۀ علوم دینی قریۀ خاک آغه در بهسود را سید ابراهیم‌شاه، مشهور به «آقای کلان» در سال ۱۲۰۰ش تأسیس کرده است. این مدرسه به روایتی شاید اولین مدرسه در بهسود و شاید در کل مناطق مرکزی بوده است (صمیمی، ۱۳۹۳: ۳۱). وی ضمن این که از مراجع تقلید نجف وکالت داشته، به تجارت نیز مشغول بوده است. برخی بر این باورند که طی پانزده سال، بیش از ۲۵۰ طلبه در این مدرسه تربیت شده و به تمام مناطق هزاره‌جات فرستاده شدند (شهیدی، ۱۳۹۸). در دهۀ شصت خورشیدی دو مدرسۀ علوم دینی «شهید بلخی» و «شهدای شش میزان» فعالیت داشتند که اکنون هردو تعطیل شده‌اند (مهدوی، ۱۳۹۸).
در باداَسیه یک کلینیک بسیار ابتدایی در قریۀ سرتاله وجود دارد و پاسخگوی نیازمندی مردم نیست. برق قریه‌ها آفتابی است و از سولر استفاده می‌شود که خود مردم تهیه کرده‌اند. از نظر راه‌های مواصلاتی، سرک کابل _ چغچران از نوار مرزی باداسیه عبور می‌کند. این سرک نسبتاً فرعی از دهن اَوْدره حصۀ اول بهسود به طرف ولسوالی مرکز بهسود کشیده شده است (مهدوی، ۱۳۹۸).
یکی از نمادهای فرهنگی که در باداسیه زیاد دیده می‌شود، سنگ تکبیر‌جای است. از گذشته به این سو، راه‌هایی که از فراز تپه و کوه می‌گذشتند، در قسمت ارتفاع آن مقداری از سنگ‌ها را جمع می‌کردند و این سنگ‌ها نشانه و جای تکبیر و صلوات‌گفتن و فاتحه‌خواندن برای خشنودی ارواح اموات بوده است. اکنون نیز هر کسی به این جاها می‌رسد تکبیر یا صلوات می‌گوید و یا فاتحه می‌خواند (همان).
مشاهیر منطقه از دوصد سال به این‌سو عبارت‌اند از: سید ابراهیم شاه مشهور به حاج آقای کلان، سید اسماعیل مشهور به «آخوند آغا»، (نمایندۀ مردم بهسود در اولین لوی‌جرگه سال۱۳۰۲ ش)، ارباب محراب‌علی، حسن سردار مشهور به حسن چوپو (نمایندۀ حکومت مرکزی بهسود)، سید آغا خان، (وکیل بهسود در شورای ملی در دورۀ هفتم) سید میر علی‌احمد عالم (عالم دینی)، شاه محمدحسین معصومی، سید ولی‌محمد خان، مشهور به «سید خان شهید» (شهیدی، ۱۳۹۸)، احمدحسین احمدی، عبدالحسین محمدی، مشهور به «حاجی عبدول»، حسن چوپان (نامش در منار یادبود دهمزنگ حک شده است)، عیدمحمد غوچک، استا محرّم (آهنگر و تعمیرکار اسلحه)، حاجی خدابخش، ارباب علی‌رضا، گلاب‌شاه محمدی (مهدوی، ۱۳۹۸)، سید عبدالحمید معصومی (متخصص قلب و استاد دانشگاه)، سید محمود قاسمی (متخصص و جراح)، سید سردار معصومی (پزشک داخلی) (شهیدی، ۱۳۹۸)، سید طالب عالم (پزشک عمومی)، عبدالرضا رضایی (وکیل اسبق شورای ملی) ملّا سلطان کربلایی، قربان‌علی قاسمی، رجب‌علی رضوانی، جمعه خان منصوری، محمدحسین حلیمی و سید جواد شهیدی، حاجی غلام‌رسول، فضل‌احمد خان، حاج نسیم خارقل، سید عبدالخالق مبارز، سید عیسی خان هاشمی معروف به سید رئیس قوره، داراب حیدری، حبیب‌الله توسلی، میرزا علی‌یار، محمدرضا ناصری، خادم نجومی، محمدرضا احمدی، محمدحسین حلیمی، عبدالخالق علی‌زاده، رمضان‌علی منصوری، محمداسلم راسخ، آمر منصوری و حاجی بختیاری (سازنده وسیلۀ پرواز که از باد انرژی می‌گیرد) (محمدی، ۱۳۹۸).
منابع: خاوری. محمدتقی. (۱۳۸۵). مردم هزاره و خراسان بزرگ. چاپ اول. تهران: عرفان؛ دلجو. عباس. (۱۳۹۲). تاریخ باستانی هزاره‌ها. چاپ اول. کابل: امیری؛ شهیدی، سید جواد. (۱۳۹۸). «دست‌نوشته سید جواد شهیدی» ارسال‌شده به دفتر دانشنامه. ۱۰حوت ۱۳۹۸؛ صمیمی، سید رشید. (۱۳۹۳). خورشید بهسود. چاپ اول، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی؛ صمیمی، سید رشید. (۱۳۹۸). مصاحبۀ اینترنتی محمدحسین فیاض با سید رشید صمیمی. ۲۱حوت ۱۳۹۸؛ نائل، حسین. (۱۳۶۸). «بهسود، سرزمین گل و آب‌های شفاف»، نشریۀ غرجستان، جوزا و سرطان، صص ۵۶ تا ۶۵؛ محسنی، نوید. (۱۳۹۸). مصاحبۀ اینترنتی اسدالله شفایی با نوید محسنی. ۲۴ دلو ۱۳۹۸؛ محمدی، میرحسین. (۱۳۹۸). مصاحبۀ اینترنتی محمدحسین فیاض با میرحسین محمدی. ۲۸حوت ۱۳۹۸؛ مهدوی، مهدی. (۱۳۹۸). «دست‌نوشت سید جواد شهیدی». ارسال‌شده به دفتر دانشنامه. ۹حوت ۱۳۹۸؛ یزدانی، حاجی‌کاظم. (۱۳۹۸). مصاحبه تلفنی اسدالله شفایی با حاجی کاظم یزدانی. ۲۵دلو ۱۳۹۸.
