بنای تاریخی در منطقۀ زارین یکه‌اولنگ
مؤلف: صدیقه هاشمی
جلد اول، ویراست دوم
در منطقۀ زارین ولسوالی یکه‌اُولنگ در ولایت بامیان، خرابه‌های یک ارگ، معروف به «ارگ خیرالله بیگ» را می‌توان مشاهده کرد (یزدانی، ۱۳۹۰، ج ۱: ۲۰۲). این بنا در قسمتی از دشت زارین، روی یک تپّه قرار دارد. دیوارهای گِلی آن بسیار قطور است. دو رود از دامنۀ این بنا می‌گذرند که احتمالاً در تخریب آن نقش داشته‌اند.
گرچه نام خیرالله بیگ بر این ارگ گذاشته شده است، گویا این فرد نقشی در ساخته‌شدن آن نداشته است. خیرالله بیگ از میران بزرگ بعد از امیر عبدالرحمان خان است که زمین و ملک زیادی در منطقۀ زارین داشته و در حال حاضر، بازماندگان وی هنوز در اطراف و حواشی ارگ زندگی می‌کنند. احتمالاً از آنجا که خیرالله بیگ در ساختن و تعمیر منازل اطراف ارگ دخیل بوده است، نام او را بر ارگ نهاده‌اند. در اینکه چه کسی این بنا را ساخته است، اختلاف است. برخی می‌گویند معمار یا معماران آن نامشخص هستند، امّا عدّه‌ای نوشته‌اند که میر یوسف بیگ ایلخانی بوده است. گفته می‌شود قدمت آن زیاد نیست و به دوصد الی دوصد و پنجاه سال قبل باز می‌گردد (خاوری، ۱۳۹۵: ۲۰۳).
در اطراف این ارگ، سموچ‌های زیادی وجود دارد که مردم با چارپایان خود در آن‌ها زندگی می‌کنند. این مردم به علل مختلفی همچون فقر، آوارگی و بی‌خانمانی و در مواردی برای زمین گرفتن از دولت به این مکان‌ها روی می‌آورند. ارگ، هم‌اکنون به صورت نیمه‌خرابه‌ای درآمده است. بخشی از صدمات واردشده به آن مربوط به دورۀ طالبان است.
دربارۀ این اثر تاریخی، قصّه‌ها و افسانه‌هایی نیز در میان مردم نقل می‌شود. مردم محل بر این باورند که ارگ پادشاه‌نشین بوده است. از جمله این داستان‌ها می‌توان به «قرین پادشاه، پادشاه زارین» اشاره کرد. این قصه ماجرای پسر پادشاه زارین است که موفق می‌شود دختر پادشاه کرمانِ لعل و سرجنگل را به زنی بگیرد. همچنین داستان دیگری نقل می‌شود با این مضمون که پادشاه زارین و پادشاه کرمان هر دو یک جادوگر یا پیشگو داشته‌اند که یک ماه نزد پادشاه زارین و یک ماه نزد پادشاه کرمان زندگی می‌کرده است (همان: ۲۰۳ و ۲۰۴).
منابع: خاوری، محمدجواد. (۱۳۹۶). شگفتی‌های بامیان، واقعیت و افسانه. تهران: عرفان؛ یزدانی، حسین‌علی (حاج کاظم). (۱۳۹۰). پـژوهشی در تاریخ هزاره‌ها. جلد ۱ و ۲ در یک مجلد. چاپ چهارم. تهران: عرفان.
