آجَر؛ دره‌ای در ولسوالی کَهمَرد ولایت بامیان

عنوان مقاله: آجَر /Âjar/
شناسه: دره‌ای در ولسوالی کَهمَرد ولایت بامیان
مؤلفان: محمداسلم جوادی و محسن شریفی
موضوع: جغرافیا
جلد: 1
تاریخ چاپ: 1397، چاپ اول
صفحه: 69 تا 71

متن مقاله

درۀ آجَر یا هاجَر در ولسوالی کَهمَرد ولایت بامیان موقعیت دارد. درۀ آجر در ۷۰ کیلومتری شمال غرب بامیان واقع شده و یکی از مناطق سرسبز و اکوتوریستی است. این دره از نظر تقسیمات اداری مربوط به دو ولسوالی است. قسمت‌های شرقی آن در ولسوالی کهمرد قرار گرفته است و نواحی مرکزی و غربی آن (منطقۀ حفاظت شده) با ولسوالی یکه‌اُولَنگ اداره میشود ومنطقۀ پُودینَه‌تُو نقطۀ تقاطع هر دو قسمت است (عظیمی، ۱۳۹۱: ۲۵۹).
قریه‌های عمدۀ دیگر کهمرد به جز درۀ آجر عبارت‌اند از: دوآب میخ زرین، دشت سَفید، دَربَند (که ساداتنشین است)، مدر، دوشاخ، بَنَق، رویسنگ و لورنج. اهالی این قریه‌ها اکثراً تاجیک‌ها هستند، ولی سادات، هزاره‌ها و چند خانواده از اقوام پشتون هم در این قریه‌ها سکونت دارند. سادات و هزاره‌های کهمرد پیرو مذهب شیعه هستند. تاجیک‌ها، پشتون‌ها و عدۀ کثیری از هزاره‌های تاتار پیرو مذهب حنفی هستند (عارف، ۱۳۹۱: ۳۱۱).
این دره یکی از دره‌های خوش آب و هوای ولایت بامیان و ولسوالی کهمرد است. دریای کهمرد از منطقۀ چهل‌تن واقع در غرب درۀ آجر سرچشمه می‌گیرد و بر اساس روایت محمدامین عارف «درحدود ۲۰ آسیاب آب از یک غار به شدت تمام» بیرون می‌آید و رودخانۀ بزرگی را تشکیل می‌دهد که به قول مردم حتی گاو و اسب نر نمی‌توانند از آن عبور کنند (عارف، ۱۳۹۱: ۳۱۲). این آب به دریاچۀ چهل‌تن می‌ریزد و منظرۀ بدیعی را به وجود می‌آورد. معروف است که دریاچه بر اثر زلزلۀ شدیدی در سال ۱۳۳۸ ش ایجاد شده است (عظیمی،۱۳۹۱: ۲۶۰). مردم در آغاز بهار به سرچشمۀ این آب می‌روند و در آنجا نذر و نیاز می‌کنند (عارف، ۱۳۹۱: ۳۱۲).
مناظر زیبا همچون آبشار، درختان زیاد و مزارع سرسبز درۀ آجر، باعث شد امیر حبیب‌الله خان در سال ۱۲۸۰ ش این منطقه را به عنوان شکارگاه خود انتخاب کند. در زمان ظاهر شاه دره را یکی از بزرگان محلی به پادشاه معرفی کرد و ظاهر شاه با دیدن منظره‌های زیبا و طبیعی این دره، آن را به عنوان منطقۀ حفاظت شده و شکارگاه خانوادۀ سلطنتی اعلام کرد (دوستی، ۱۳۹۲).
بر اساس آمارهای سال ۱۳۹۵ ش ولایت بامیان، درحدود ۲۴۵ خانواده و ۱۶۹۸ نفر در این دره سکونت دارند (نوید، ۱۳۹۶). ساکنان آن به زراعت و مالداری مشغول‌اند و برنج، گندم و جواری از محصولات مهم زراعتی آنجاست. چارمغز، توت، زردآلو، شفتالو، سیب، انگور، ناک، آلوچه و بادام نیز میوه‌های تر و خشک آن هستند. درختان بید و چنار درختان غیرمثمر این دره است. در درۀ آجر گیاه اَنْگُوَزه (اَنغُوزَه) به وفور وجود دارد و فروش شیرۀ انگوزه که در فصل بهار جمع‌آوری می‌شود، بخشی از عواید ساکنان این قریه را تشکیل می‎دهد (عارف، ۱۳۹۱: ۳۱۳).
آجر از نظر تنوع حیوانات وحشی مخصوصاً آهو، مقام اول را در افغانستان دارد. از جمله حیوانات موجود در این ساحه عبارت‌اند از: پلنگ، پلنگ برفی، شغال، گرگ (عظیمی، ۱۳۹۱: ۲۶۰) غژگاو، شغور، دلده خپک، موش‌های وحشی، خرگوش‌های صحرایی، تبرغو، روباه، گرگ، پیشگ، خرس، سیاگوشک و آهو. دو نوع آهو در این منطقه وجود دارد: یکی آهوی مغولی و دیگری آهوی سرخ (جعفری، ۱۳۹۴). تا دورۀ ظاهرشاه که این ساحات تحت مراقبت جدی بود، آهوهای این منطقه به ۲۰ هزار می‌رسید؛ ولی بر اثر جنگ‌های پی‌درپی، عدم حفاظت از طرف دولت و شکار مردم منطقه، تعداد آهوهای این دره به ۵۰ تا ۱۵۰ آهو کاهش یافته است. اگر دولت و مسئولان در این باره توجه جدی نکنند خطر نابودی این حیوان حتمی است (همان).
در این دره پرنده‌های متنوعی چون باز، باشه، لاشخور، شاهین، عقاب، غاز، بلبل، بودِنَه، قُمری، پوپو، کبک دری، کبک زرین، کفتر، زاغ، شیشی کوجران، اَلَه پَر، سیابال، لکلک، مرغابی و… موجود است (همان). در آب‌های این دره نوع مخصوصی از ماهی به نام ماهی خالدار وجود دارد که تنها در درۀ آجر و دریای کهمرد یافت می‌شود (حیدری،۱۳۹۱، ج 3: ۲۷). همچنین شیرماهی نیز در آن وجود دارد و اینجا محیطی مناسب برای تفریح و ماهیگیری است (عظیمی،۱۳۹۱: ۲۶۰).

منابع: جعفری، حسین. (۱۳۹۴). «ایکوتوریسم در درۀ آجر ولایت بامیان». پایان‌نامۀ کارشناسی رشته توریزم، دانشگاه بامیان؛ حیدری. گلشاد. (۱۳۹۱). بررسی تحولات سیاسی و اجتماعی بامیان در دو سدۀ اخیر. جلد 3. کابل:مرکز فرهنگی و اجتماعی سلام؛ دوستی، محمد عبدالعظیم. (۱۳۹۲). «شکارگاه شاهان؛ مناطق حفاظت‌شدۀ افغانستان». سایت بی‌بی‌سی فارسی. (بازیابی ۱۵ عقرب ۱۳۹۲). http://www.bbc.com؛ عارف. محمدامین. (۱۳۹۱). هزاره‌جات قلب افغانستان. چاپ دوم. کابل: سعید؛ عظیمی. محمد عظیم. (۱۳۹۱). جغرافیای ولایت بامیان. کابل: الهدی.