انتشار سلسله پاسخ‌های شورای علمی و مدیریتی دانشنامه، تلاشی بود جهت تبیین مبانی نظری و بیان محدودیت‌های عملی دانشنامه و نیز رفع پاره‌ای ابهامات موجود. این پاسخ‌ها به هیچ‌وجه به این معنی نبوده است که دانشنامه دارای نواقص نیست. همچنین، به این معنی نیز نبوده است که ما نواقص و معایب کار خود را قبول نکرده و از خود رفع تکلیف کنیم و با نا دیده انگاشتن نقد و نظر خوانندگان و منتقدان گرامی، بار مسئولیت را از دوش شورای علمی برداریم. از تمامی کسانی که در طول هفته‌های گذشته با ارایۀ نقدهای خود، نسبت به اهمیت و جایگاه تدوین دانشنامه دغدغۀ خویش را ابراز داشته‌اند، سپاس‌گزاریم.
شورای علمی دانشنامه در این مدت با شنیدن نظرهای کارشناسان و مؤلفان دانشنامه، شرکت در جلسات نقد و بررسی، مشورت و نظر خواهی از اندیشمندان و مجامع فرهنگی و نیز بررسی دقیق نقدهای مطرح‌شده در فضای مجازی به نتایج با ارزشی دست‌یافته است. باید اذعان کرد که حساسیت و اهتمام جدی خوانندگان گرامی و تذکر کاستیهای راه‌یافته در دانشنامه، حتی با بیان‌های تند و احیاناً تلخ، مجموعه‌ای از نواقص و کمبود‌های مجلد کنونی را آشکار کرد و عزم ما را بیش از پیش برای ادامه راه جزم‌تر ساخت. محتوای این نقدها، صرف‌نظر از نحوۀ بیان آنها، غنیمت بزرگی برای رفع نواقص و تکمیل این پروژه‌ی بزرگ و مهم است.
شورای علمی و مدیریتی دانشنامه بدون توجیه و استدلال مدافعه‌گرایانه، وجود کاستیهای جلد اول دانشنامه را می‌پذیرد و وظیفۀ خود را پیش از پرداختن به تدوین جلدهای بعدی، اصلاح، تکمیل، بازبینی و ویرایش مجدد و باز چاپ جلد اول می‌داند. دفتر دانشنامه اینک در حال گردآوری، دسته‌بندی و بررسی نقدهای صورت گرفته است. امیدواریم با استفاده از مجموع آنها و نظرات بیشتری که در طول دورۀ رسیدگی، بازنگری و اصلاح جلد نخست دریافت می‌داریم و نیز ادامۀ همکاری بی‌دریغ حامیان علاقه‌مند و دلسوز دانشنامه، هرچه زودتر ویراست دوم جلد نخست دانشنامه را تقدیم خوانندگان و علاقه‌مندان کنیم.
اما قبل از همه لازم می‌دانیم برای اطمینان بخشیدن به علاقه‌مندان دانشنامه و زدودن نگرانی‌های پیش‌آمده، چند نکته را به‌عنوان جمع‌بندی و نتیجه‌گیری نهایی تقدیم کنیم:
یکم. هرچند در روند تولید جلد اول دانشنامۀ هزاره، افراد و اشخاص مختلف از تاجران و افراد خیر گرفته تا فرهنگیان دلسوز، نویسندگان، کارشناسان و مشاوران دانشنامه برای به ثمرنشستن این پروژۀ مهم نقش ایفاکرده‌اند، اما شورای علمی و مدیریتی دانشنامه هزاره مسؤولیت تمامی کاستیها، نقایص و کوتاهی‌های راه یافته در جلد نخست را به عهده می‌گیرد.
دوم. در روند بازبینی تلاش خواهد شد، محتوای همۀ نقدها، انتقادات و پیشنهادات، در صورت حصول اطمینان از صحت، درستی و مستند بودن آنها به صورت اساسی در اصلاح ویراست جدید، مورد استفاده قرار گیرد. برای این که رفع نواقص و کار تکمیل دانشنامه به وجه درست پیش رفته و معایب و نواقص به حد اقل ممکن برسد، از خوانندگان و منتقدان گرامی خواسته میشود که مستندات و منابع نقدهای خویش را بخصوص به منظور رفع نواقص معلوماتی و محتوایی از طریق پنجره‌های وبسایت دانشنامه (www.hazaranica.com) در دسترس دفتر دانشنامه قرار دهند تا اصلاحات هرچه مستندتر و دقیق تر انجام شود.
سوم. همانگونه که در مقدمۀ دانشنامه یادآوری شده است، ارتباط و نظرخواهی مستمر با مشاوران و کارشناسان بخش تعریف‌شده و لاینفک کار تدوین جلد اول بوده و نظر این کارشناسان و مشاوران در تنظیم و تدوین پاره‌ای از مدخل‌ها به صورت جدی لحاظ شده است. با این وصف، با آشکارشدن مجموعه‌ای از نواقص موجود روشن شد که این نظرخواهی و مشاوره در حد کفایت صورت نگرفته است. از این رو، نظرخواهی از محققان و مشورت‌های دقیق با آنان در روند بازنگری و تجدید نظر متخصصان برای تصحیح، اصلاح و تکمیل کاستیهای جلداول دانشنامه از ضرورت‌های بنیادین ادامۀ کار است. شورای علمی و مدیریتی دانشنامه به زودی پس از تجدید نظر، سازوکار تازه‌ای را برای مشاوره و نظرخواهی هم برای تکمیل پروژه جلداول و هم برای ادامۀ کار بنیاد دانشنامه روی‌دست خواهد گرفت. در این ساز وکار تلاش میشود روند تصحیح، اصلاح و بازبینی کامل جلداول با مشارکت جدی گروه گسترده‌ای از محققان، صاحب‌نظران و استادان دانشگاه همراه باشد و اصلاح و تصحیح با مشارکت آنها صورت گیرد. از این لحاظ، پیشاپیش از اعلام همکاری محققان در روند اصلاح و بازبینی جلد اول و همچنین مشارکت آنها در ادامۀ کار دانشنامه استقبال میشود.
چهارم. همانگونه که عده‌ای از خوانندگان و منتقدان گرامی به صورت کتبی یا شفاهی در نقدهای خود به درستی یادآوری کردهاند، کاستیها و نواقصی در جلداول دانشنامه راه یافته است. برای رفع این نواقص، شورای علمی و مدیریتی دانشنامه به‌طور مشخص، تصمیمات زیر را نهایی کردهاند:
۱. کتاب «اسطوره شکسته» با توجه به یکی از معیارهای مندرج در شیوه نامۀ دانشنامه؛ یعنی نگاه حداکثری به آثار مربوط به هزاره‌ها یا آثار تولید شده توسط آنان، یکی از مدخلهای دانشنامه قرار گرفت و معرفی شد؛ اما پس از مشوره با کارشناسان و مشاوران که اغلب آنها با استناد به دلایلی چون جریحه‌دار شدن احساسات عمومی و نگاه افراطی و غیرمستند این اثر، با آوردن آن در دانشنامه نظر مثبتی نداشته‌اند، در روند بازبینی از فهرست مدخلهای دانشنامه حذف خواهد شد.
۲. اصطلاح شورش، شورشی و مشتقات آن که در برخی از مدخل‌ها به کار رفته، پس از مشوره با کارشناسان و مشاوران با اصطلاحات دیگری جایگزین خواهند شد. این را هم بیفزاییم که کلمه شورش به عنوان یک اصطلاح علوم اجتماعی بسته به شرایط و سیاق جمله ممکن است جایگزین دقیق و مناسب دیگری نداشته باشد. در هر صورت رهنمای ما در این گزینش، مشوره با کارشناسان و اهل نظر خواهد بود.
۳. مدخل افشار نیز جزء مواردی است که از نظر منتقدان محترم به طور کامل و مطلوب در دانشنامه به آن پرداخته نشده است. باید یاد آور شد که افشار در جلد نخست، به عنوان یک مکان معرفی شده و تذکر داده شده است که به «فاجعه افشار» به عنوان یک مدخل ارجاعی جداگانه در جای خود و در ذیل حرف مربوط به ترتیب حروف الف- بایی دانشنامه به تفصیل پرداخته خواهد شد. اما گویا این اشاره مورد توجه بعضی از منتقدان گرامی قرار نگرفته و تصور کردهاند که تمام رویداد مربوط به حادثه افشار در همین حد است. با این وصف، این مدخل نیز به لحاظ پرداختن به فاجعه افشار بازنگری محتوایی میشود و البته پردازش مشروح قتل‌عام افشار در ذیل مدخل «فاجعه افشار» خواهد آمد.
۴. برخی از مدخل‌ها نظیر احیای هویت، ابوذر انقلاب، از محرم تا حوت، محمد اکبری، سیدحسین انوری، ابوذر غزنوی، امروز ما و چند مورد دیگر از نظر رعایت اصل بی‌طرفی و پرهیز از داوری، مورد بازبینی جدی قرار گرفته و بازنویسی خواهند شد.
۵. تامین توازن در مدخل‌ها: شماری از مقالات بویژه مقالات مربوط به معرفی کتابها از نظر حجم، متوازن و متناسب نبوده‌اند و همین نکته باعث شده که از آنها سوگیری‌های سیاسی و جناحی تعبیر شود. در روند بازبینی، این موضوع نیز به دقت بررسی شده و تلاش میشود توازن میان حجم، محتوا و اهمیت آثار برقرار شود.
۶. درستی اطلاعات مدخلهای مناطق و قریه‌ها: با توجه به دشواری انجام مطالعات میدانی، نقص اطلاعات دریافت شده از سوی نهادهای رسمی نظیر وزارت احیا و انکشاف دهات، وزارت معارف، احصائیه مرکزی و دیگر نهادهای رسمی و همچنین کمبود اطلاعات افراد مطلع مصاحبه شونده، تمایل طبیعی مصاحبه شوندگان به بزرگنمایی، اشتباهاتی در درج اطلاعات مناطق و قریه‌ها روی داده است. در روند بازبینی تلاش خواهد شد با انجام مصاحبه‌های تکمیلی و تحقیقات میدانی، از صحت و درستی اطلاعات ارائه شده در این مدخل‌ها اطمینان حاصل شده یا با معلومات و اطلاعات دقیق‌تر اصلاح شوند. هرچند شاید رساندن خطای معلوماتی به حد صفر یا نزدیک به آن در شرایطی که بسیاری از منابع معلوماتی اعتبار علمی کامل ندارند، کاری دشوار و حتی غیرممکن باشد.
در همین جا به جاست که در باره منشأ خطاها نیز نکاتی را یاد آوری کنیم. منشأ خطا در این زمینه می‌تواند یکی از عوامل زیر باشد:
الف. راه یافتن خطا و اشتباه در چنین کاری ممکن است به دلیل خطا در منابع باشد. متأسفانه به دلیل ضعف تحقیقات علمی در افغانستان، منابع ما عاری از خطا و اشتباه نیست. بخش مهمی از دانش نامه به دلیل ماهیت گسترده‌ی موضوعاتش ناگزیر به استفاده از منابع تهیه شدۀ داخلی است که به دلیل عدم انجام تحقیقات کافی، مشوب به خطا و اشتباه بوده‌اند. حتی بسیاری از منابع رسمی ما قابل اعتماد نیستند و دست اندرکاران دانشنامۀ هزاره در یک مورد ناگزیر معلومات ارائه شده از سوی وزارت احیا و انکشاف دهات را از ردیف معلومات قابل استفاده خارج ساخت.
ب. عدم پیشینۀ تحقیقات علمی در کشور: در افغانستان تحقیقات علمی معتبر تقریباً بی‌پیشنه است. هرکاری که انجام بدهیم، ناگزیر تحت تأثیر چنین وضعیتی قرار خواهد گرفت. نمی‌توان انتظار داشت در جامعه‌ای که پیشینۀ تحقیقات علمی ضعیف دارد، یک شاهکار علمی تولید شود؛ اما در عین حال این هم، چنان که برخی می‌گویند، قابل توجیه نیست که دست روی دست گذاشته و کاری نکنیم.
ج. عدم تجربۀ کافی در زمینۀ دانشنامه نویسی. فقدان یا غنای تجربۀ علمی در هر موضوعی، تأثیر مستقیم بر کیفیت کار در آن موضوع دارد. همه می‌دانیم که تجربۀ دانشنامه نویسی در زبان فارسی به طور کلی و در افغانستان به طور خاص ضعیف است و ما هنوز در زمینه‌های مختلف این کار، فاقد تجربۀ متراکم و لازم هستیم. شکی نیست که تنها با ادامۀ کار، ایجاد تجربه و درس گرفتن از این تجارب است که میتوان امید به بهبود کار بست. اگر صد سال دیگر هم منتظر بمانیم، به لحاظ تجربۀ حاصل شده، بازهم در جایگاه امروزی خویش خواهیم بود.
۷. بازتعریف شناسه‌ها: برخی از شناسه‌ها (عبارات معرف پس از مدخل) در ذیل پاره‌ای از مدخل‌ها برای شماری از خوانندگان موجب سؤتفاهم شده است. در روند بازنگری جلد اول این دسته از شناسه‌ها بخصوص در مدخل‌هایی همچون ابوذر، انوری، اکبری و نظایر آن نیز به صورت جدی بازنگری میشوند.
۸. افزودن مدخلهای جدید: از آنجا که در مجلد کنونی برخی از مدخلهای واجد شرایط تدوین در دانشنامه نیامده است واین نکته شائبه حذف و سانسورعمدی این مدخل‌ها را ایجاد کرده، در روند بازبینی تلاش میشود مدخل‌هایی همانند اخلاصی، ابومعشر بامیانی، ام‌البلاد، ابوزید، ابوریحان و تعدادی از کتابها نظیر؛ انتظار بشر از دین، افغانستان قلمرو استبداد، اسلام، ایمان و آزادی، استراتیژی آمریکا پس از سقوط طالبان در افغانستان و نیز موضوعاتی چون امامت، امام و نظایر آن در دانشنامه افزوده شود. در همین رابطه جا دارد اشاره کنیم که کل مدخلهای استخراج شده برای جلد اول بیش از ۲۰۰۰ مدخل بوده اما در این جلد تنها ۶۰۴ مدخل آمده و بقیه‌ی موارد به‌دلیل نبود منابع کافی از روند تدوین بازمانده که در ویرایش‌های بعدی در صورت دسترسی به منابع جدید باید اضافه شوند. هرچند پس از بازبینی و ویراست جدید باز هم نمی‌شود با قاطعیت گفت که هیچ مدخل واجد شرایطی بیرون نمانده است. افزودن مدخلهای جدید بخشی از رویه‌های معمول کار دانشنامه نویسی است و در ویراست‌های بعدی دانشنامه هزاره و نسخههای آنلاین آن روند افزایش مدخل به صورت مستمر ادامه خواهد داشت.
۹. موضوع کم‌توجهی به پیشینه‌ی تاریخی هزاره‌ها، بخصوص در دوران باستان نیز که در برخی از نقدها مطرح شده، با مشاوره محققان و کارشناسان مورد بازبینی قرار می‌گیرد.
سخن آخر
و سخن آخر اینکه یکی از مهمترین شایبه‌های ایجاد شده در بارۀ جلد اول دانشنامه، انتقادات حاکی از سوگیری آگاهانه یا ناآگاهانه مدیران دانشنامه در جهت مخدوش کردن چهره شهید مزاری و یا جریان همسو با ایشان است. مدیریت دانشنامه این شایبه را سؤتفاهم محض می‌داند. این قضیه هم با اصل بی‌طرفی دانشنامه، که مورد اصرار و ابرام شورای علمی و مدیریتی دانشنامه بوده و هم با سابقۀ فکری اعضای آن، به هیچ وجه سازگار نیست. اما با وجود این اگر چنین اتفاقی سهواً و به دلیل حجم گسترده کار رخ داده باشد، تلاش خواهد شد به نیکوترین وجه اصلاح شود.
بدیهی است که تکمیل این پروژه‌ی بزرگ، که هنوز در آغاز راه قرار دارد، اگرچه ممکن است با خطاها و کمبودی‌هایی همراه باشد، اما اتهام اقدام برای تحریف تاریخ و یا هویت‌زدایی از هزاره‌ها در آن اتهامی از هرجهت ناروا و غیرموجه است.
باید درنظر داشت که انتشار مجلد نخست، آغاز این پروژه‌ی بزرگ است. مجلد کنونی گذشته از تمام نقاط قوت که در جریان نقدهای اخیر متاسفانه کمتر به آنها توجه شده و کمبودهایی که به دلایل مختلف برجسته شده، زمینۀ مناسب و بستر تعریف‌شده‌ای را برای هم‌اندیشی جمعی در راستای چگونگی و نحوه انجام و ادامۀ این راه بلند فراهم ساخته است.
از نظر بنیاد دانشنامه منتقدان حق دارند که در مورد درج اطلاعات درست و دقیق و فقدان جهت‌گیری سیاسی و پردازش منصفانه به رخدادها و وقایع حساس باشند. اما در عین حال، باید یادآوری و تأکید کرد که دلمشغولی عمدۀ منتقدان به لحاظ درج داده‌های دقیق و معتبر وانعکاس درست و منصفانه‌ی وقایع و رویدادها و در نظر گرفتن جایگاه ارزشها، از دغدغه‌ی اصلی دست‌اندرکاران دانشنامه و بخصوص اعضای شورای علمی و مدیریتی دانشنامه بوده است. پس از تجربیات تلخ نابردباری در گذشته و خلق و تولید ادبیات جهت‌دار و غیرمعتبر، لازم بود در دانشنامۀ هزاره ضمن پای‌بندی به ارزشها و آرمانها، از شیوه‌ها و قالب‌های پذیرفته شدۀ علمی در روند تدوین و تولید متن استفاده می‌شد تا اثری شایسته، مرجع و معتبر برای محققان در آینده فراهم شود. تا رسیدن به این مرحله اندکی شکیبایی، پرهیز از قضاوت‌های شتابزده و البته انصاف و رواداری از ضرورت‌ّهای کار است.
شورای علمی و مدیریتی دانشنامه هزاره
۱۶ دلو ۱۳۹۷/ ۵ فبروری ۲۰۱۹
46 دیدگاه
آصف گوهری
باید مسیولیت پزیر باشید بهترین کار اینست که جلد اول را کاملا در طاق بالا برایتان نگهدارید بعد از دور انداختن چرندیات دشمنان که شما زمینه ای آن را عمدی فراهم کردید سر از نو روی دانشنامه ای هزاره کار کنید
شمارا بخدا اگر باور دارید از توجه اشتباهات تان دست بردارید ماکه شامل شما نیستیم خجالت می کشیم شما فقط عقده های چرکین انباشته شده ای تحقیر شدگان مقاومت غرب کابل ، رهبر داهیانه ای بابه شهید وماهنامه ای امروز مارا در این کجکول خالی کردید کار تان را بسیار دشمن پسند انجام دادید بشما وابوطالب مظفری تحقیر شدگان حتما نشان صداقت خواهند داد
علی دانش(لزیر)
درود به همه دست اندرکاران دانشنامه هزاره.
بسیار موضع سنجیده و منطقی را اتخاذ کردید و امیدواریم در ادامه راه موفق باشید.
بنده سه پیشنهاد را قبلاً مطرح کرده بودم:
۱- برای کم‌عیب شدن کار، بهتر است ارزیاب ولایتی در نظر بگیرید و این ارزیاب ولایتی بر مدخلهای همون ولایت نظارت داشته باشد.
۲- مدخل‌ها را حدالامکان به نویسنده بومی بدهید تا شاهد اشتباه‌های فاحش نباشیم.
۳- هیأت علمی و شورای علمی را تعدیل کنید و افراد دغدغه‌مند را در فهرست جای دهید.
۴- امیدواریم در چاپ جلدهای بعدی وحتی در چاپ مجدد جلد اول عجله به خرج ندهید قبل از چاپ نهایی آن را در بوته نقد قرار دهید بعد به چاپ انبوه برسانید.
توفیق رفیق راه تان.
حسین معرفت
موافقم جناب دانش
زمانعلی رضایی
نظر کاملا نیک و عاقلانه ای است. کاش از اول شورای علمی از انسانهای با جنبه و معتدل و محقق تشکیل می یافت تا از ارزش و اعتبار بیشتری برخوردار می شد.
هیات اجرایی و علمی دانشنامه باید با قبول کاستیها و نقایص محتوایی و اعمال سلیقه و ارزشگزاریهای حزبی و قومی و غیره در صدد جبران برایند.
علی دانش
درود به همه دست اندرکاران دانشنامه هزاره.
بسیار موضع سنجیده و منطقی را اتخاذ کردید و امیدواریم در ادامه راه موفق باشید.
بنده سه پیشنهاد را قبلاً مطرح کرده بودم:
۱- برای کم‌عیب شدن کار، بهتر است ارزیاب ولایتی در نظر بگیرید و این ارزیاب ولایتی بر مدخلهای همون ولایت نظارت داشته باشد.
۲- مدخل‌ها را حدالامکان به نویسنده بومی بدهید تا شاهد اشتباه‌های فاحش نباشیم.
۳- هیأت علمی و شورای علمی را تعدیل کنید و افراد دغدغه‌مند را در فهرست جای دهید.
۴- امیدواریم در چاپ جلدهای بعدی وحتی در چاپ مجدد جلد اول عجله به خرج ندهید قبل از چاپ نهایی آن را در بوته نقد قرار دهید بعد به چاپ انبوه برسانید.
توفیق رفیق راه تان.
عباس دلجو
دوستان عزیز و فرهیخته را سلام و سلامتی ارزانی باد! آخرین تصمیم شما دوستان را در بنیاد دانشنامه خواندم واقعا خوشحال و شادمان شدم. درود بر شما عزیزان! خوشحالم که شما دوستان با ژرفنگری و درایت و حوصله‌مندی، روش پیشین دفاع بد، توجیه ناموجه و نگاهی از بالا به پائین را کنار گذاشته و به دغدغه‌های منتقدین باانصاف توجه‌کرده و نقدهای موردی آنان را پذیرفته و تصمیم به رفع نواقص و اشتباهات، گرفته‌اید. تا با همکاری سایر شخصیت‌های علمی جامعه ما بعد از اصلاح و تصحیح و رفع اشتباهات و نواقص، جلد اول تصحیح‌شده را دوباره چاپ‌کنید.
برای تان موفقیت و شادکامی آرزو میکنم.
admin
تشکر استاد دلجو،
همراهی و همکاری شما باعث کامل تر شدن و بی عیب شدن دانشنامه در ادامه راه خواهد شد.
داود وصل
جهان سپاس از شورای علمی دانشنامه هزاره از این توضیحات مناسب و تصحیح جلد اول دانشنامه. این رویکرد یکی از بهترین شیوه برخورد با مخاطبین دانشنامه، ملت هزاره و ادامه کار دانشنامه است، مسئولانه و صادقانه موضع گرفتن در برابر انتقادات موجه مخاطبین ادامه این کار بزرگ را تضمین و دست اندرکاران دانشنامه را در تاریخ ما ماندگار خواهد کرد، کاش این کار از شروع انتقادها صورت می گرفت و هیئت علمی دانشنامه خود در دقت مرور کردن دانشنامه مبادرت می ورزید تا شکاکیت ها را تقویت نمی کرد، اما حالا هم دیر نیست.
اینجانب محمد داود وصل با حساسیت که به تاریخ، روند عدالتخواهی و آینده خود و فرزندان خود به عنوان یک هزاره دارم سهم ناچیز مالی وحمایت معنوی در حمایت از این کار بزرگ را گرفته ام و در آینده خواهم گرفت. همچنان بعد از مرور مدخلهای دانشنامه به جاهای سر بخورم که فکر کنم مشکل وجود دارد حتما از هر طریق که شورا مناسب داند در جریان خواهم گذاشت، به طور نمونه مدخل اخضرات ولسوالی پنجاب که من در آن منطقه بزرگ شده ام و می دانم مشکلات زیاد دارد را در میان خواهم گذاشت.
admin
تشکر از حسن نظر شما اقای وصل،
امیدواریم در همراهی با ما هم با مشکلات کار (دلیل نواقص به میان آمده) مواجه شوید، هم به حسن نیت و صداقت همکاران دانشنامه واقف شوید و هم در پربار کردن این سرمایه همگانی سهیم شوید.
حفیظ روزی
با عرض سلام و احترامات به دست اندرکاران دانشنامه هزاره، به آرزوی موفقیت های بیشتر شما در راستای خدمت برای بشر و پاسداری از ارزشهای انسانی!
بنا به انتخاب نام این شناسنامه که مربوط به انسانهای رنجدیده و زجرکشیده بنام هزاره است؛ من منحیث یک فرد هزاره از شیوه برخورد و طرز نوشتن کلمات و لغات نظیر شورشی و مخالف برای اسطوره های همیشه جاوید این قوم محروم (هزاره) کاملا شاکی و حتی دستهای مرموزیرا در ویرایش و گردآوری این کتاب وزین احساس کردم، که امیدوارم شورای علمی جانب عقلانی قضیه را اتخاذ نموده و از احساسات هزاره شمول همانطوریکه نام این کتاب گرانبهارا گذاشته اند کار بگیرند!
اگر نام کتاب بنام هزاره نمیبود و هرگونه اهانت به مقدسات و اسطوره های سربلند و همیشه جاوید هزاره از طرف این دانشنامه می‌شد ما هیچگونه عکس العمل جدی انجام نمیدادیم! ولی وقتیکه از نام هزاره و از قلم بدستان هزاره استفاده شود؛ پس برای اهل احساس و عاطفه هزاره گی لازم و ضروری است که از تاریخ خونبار و اشخاص بزرگ چون ابراهیم خان، عبدالخالق، بابه عبدلعلی مزاری و…… هزاران اسطوره های سربلند هزاره به نیکی یاد و از عملکردهای جانانه شان نه با لغات شورش بلکه با لغات مقاومت، دفاع و انقلاب شکوهمند یاد کرد و سرزمینهای آبایی از دست رفته ما که توسط غداران غاصب غصب شده اند را نیز وجب به وجب باید برای تاریخ با رنگ سرخ نوشت و از مردم هزاره که سر به نیست شده اند، لازم است؛ با اندوه و شیون یاد نمود!!! درد بسیار و شاید حوصله خوانندگان کم باشد!
فلهذا برای شما دست اندرکاران دانشنامه هزاره موفقیتهای بیشتر و اوقات فراوان در راستای تکمیل این کار بس بزرگ آرزومندم! موفق و بهروز باشید
امین
نسخههای که توزیع شده سر نوشت شان چه میشود؟ جمع آوری میشود، یانه؟
manager
در این مورد به زودی تصمیم گرفته خواهد شد. به احتمال زیاد نسخههای جدید به صورت رایگان با نسخههای قبلی تعویض خواهد شد
مهدی کلانتر زاده
آیا امکان دارد معلومات بفرمایید که شورای علمی دانشنامه یا هیات تحریر و سایر مسولین دانشنامه را کی ها در کجا انتخاب ویا انتصاب کرده اند؟
دوم آیا غیر از از این شورای برحال که فعلاً است چرا از صاحب نظران و استادان و شخصیت های مسلکی دعوت نگردید تا این مشکل و سروصدا را اکنون است نمی داشتیم
سوم آیا تضمینی وجود دارد که جلد های بعدی بر ارزش ها قهرمانی ها مبارزات تاریخ فرهنگ به خصوص در مورد رهبر شهید استاد مزاری توهین و تحقیر تذکری بعمل نیاید
چهارم در شورای علمی تغییرات اساسی به وجود آید دست های مخوف که برعلیه هزاره ها و برعلیه منافع هزاره کار می کند گرفته شود
پنجم چون هزینه مالی دانشنامه را قوما پرداخته است و در آینده نیز می پردازد در نشر جلد اول پول ها مصارف شده به تخت خینه رفت امید واریم که در جلد های بعدی چنین نشود
امید وارم که سوالات فوق را صادقانه جواب ارایه نماید.
manager
کلانترزاده گرامی، پاسخ تمام پرسشهای شما در شش بخش پاسخ‌های مادر همین وبسایت آمده است. جهت توضیح بیشتر، در طول شش سال ما با بزرگواران بسیاری تماس گرفتیم اما عموما دعوت ما به هممکاری لبیک گفته نشد. با مرور دوباره اگر باز هم سوالی بود، در خدمت هستیم
مهدی کلانتر زاده
طوریکه لازم بوده جواب سوال من و بخصوص در مورد سوال اول جواب داد نشده که شورایی علمی و مسولین دانشنامه را کی ها از طرف کی در کجا تعین و توظیف کرده اند چرا در این مورد همه پرسی صورت نگرفت. و چه تضمینی وجود دارد که توهین و تحقیر ها در جلد های بعدی تذکر داده نشود چون شورای علمی دانشنامه در نشر جلد او نزد مردم بی اعتبار شده است.
حامد صابری
مهربانی کرده و این سوالات من پاسخ دهید:
1. ” ارزشها و آرمانها”یی که در دو سطر واپسین اشاره کرده اید کدام است؟
2. هرگاه بین “ارزشها و آرمانها”ی جامعهء هزاره و “شیوه‌ها و قالب‌های پذیرفته شدۀ علمی” تضاد و تناقض پدید آید شورای علمی و مدیریتی دانشنامه کدام را بر دیگری ارجحیت خواهد داد و از خیر (یا شر) کدام یک به نفع دیگری خواهد گذشت؟ چنانچه در مدخل کتاب “اسطوره شکسته” می بینیم، ظاهراً شورا، ارزش ها و ارمانها را ارجحیت خوهد داد چرا که نگران “جریحه‌دار شدن احساسات عمومی” است. در این صورت بهتر نیست نام دانشنامه را ارزش نامه یا آرمان نامه بگذارید تا هم از جریحه دار شدن احساسات عمومی احتراز شود و هم به “علم” و “شیوه های علمی” توهین صورت نگیرد؟
manager
صابری گرامی، اگر پاسخ پنجم ما را مرور کنید، جواب این پرسشها را خواهید یافت. با ارزشها و آرمانها می‌توانید به‌عنوان یک محقق بی‌طرف نگاه کرد و درباره آنها بدون حب و بغض نوشت. ما در دانشنامه با تعهد به اصول علمی درباره ارزشها می‌نویسیم اما در بیرون دانشنامه ممکن است به شدت پایبند ارزشها باشیم.
حامد صابری
من پاسخ پنجم را مرور کردم اما پاسخ این سوالم را که “ارزش ها و ارمان”ها کدام است نیافتم. مهربانی کنید و به آن سوال ساده پاسخ بدهید ویا اگر فکر می کنید پاسخ سوالم در پاسخ پنجم ذکر شده همان بخش را برایم اینجا کاپی کنید.
اما اینکه میفرمایید “ما در دانشنامه با تعهد به اصول علمی درباره ارزشها می‌نویسیم” مهربانی کنید و بگویید حذف یک مدخل به دلیل “جریحه دار شدن احساسات عمومی” با کدام اصل علمی مرتبط با دانشنامه نویسی سازگاری دارد؟
رضا لعلی
هفته نامه “جاده ابریشم”، در شماره این هفته خود،(شنبه ١٣ دلو١٣٩٧) نقدی در باب سیاست منفی دانشنامه هزاره تحت عنوان “شورش پنهان” از دکتر روح الله کاظمی، در دو صفحه به چاپ رسانده است، که فرازهایی از مبحث مربوط به هویت آن، ذیلا ذکر میشود:
“………. از عبدالرحمان تاکنون، تاریخ معاصر هزاره ها محسوب میگردد. دانشنامه صراحتا و عینا هزاره هارا از حیث تاریخی و سیاسی و در مقابل حاکمیت های استبدادی و غیر مشروع پی در پی “شورش”ی نامیده است. این بدان معناست که کنش و واکنش هزاره ها در صد سال اخیر مطلقا نا مشروع، غیر انسانی و غیر مدنی بوده است. معنای دیگر قضیه این خواهد بود که سرکوب، قتل عام، غصب زمین، بردگی مردان و زنان و کودکان، آوارگی، حذف و نسل کشی، مکافات برحق جنایت و “شورش” هزاره هاست؛ زیرا آنها در تاریخ معاصر بر هم زنندگان نظم بوده اند و حاکمیت را نفی کرده اند. …………….
فراروی خویش، یک جغرافیای عظیم از شقاوت می بینیم که عامدانه، جاهلانه و با قساوت تمام یک هویت را به رگبار بسته، یک قرن مقاومت را به تاراج برده و از منظر فاجعه بار دولت های استبدادی گزارش واقعیت میکند…. طبق برآوردهای اولیه قرار است دانش نامه در ١٢ جلد فرجام یابد. نتیجه از همین حالا مشخص است؛ دانشنامه در دوازده جلد و دوازده هزار صفحه میکوشد نه تنها هویت سیاسی- تاریخی هزاره ها را ویران و تهی میکند، بل غیرمدنی ترین دلالت، نفرت بارترین معنا را به آن می چسپاند. محصول آن این است که هزاره ها بعنوان کسانی معرفی خواهند شد که به جای استبدادگریزی قدرت/ دولت گریز و در عوض مشتاقان نظم و عدالت، آشوب طلب و نابرابری خواه معرفی میشوند. خواننده، یقینا با محاسبه‌ی مستندات فوق (٣٨ موردی که نویسنده در متن، مستند کرده و در آن قیام و مقاومت هزاره ها در دانشنامه، “شورش” خوانده شده)، تعجب خواهد کرد که مگر محمد اکبری رهبر حزب پاسداران سابق و سید حسین انوری، با این سنجیدار جاهلانه و جنون وار آیا شورشی نبودند؟! تنها همین دو فرد استثنا اند؟ پس چرا در مدخل محمد اکبری، ادبیات نوشتار به سمت و سویی سوق پیدا میکند که تقابل و تضاد با دولت به نحوی پوشیده شود و نوشتار عمدا به خود مجال به کار بردن کلمه‌ی شورش ندهد؟! چرا شورش او(اکبرى) علیه دولت در پاراگراف دوم ص ٥٥٨ مخالفت، جنگ و مبارزه نامیده میشود؟! چرا در مدخل سید حسین انوری(ص٦٨٨) به جای شورش علیه شوروی و دولت خلق و پرچم، از واژه “جنگ با نیروهای شوروی” در پاراگراف سوم به کار می رود؟! و چرا در ستون قبلی پاراگراف اول، جنگ او با دولت از پایگاه “غند حضرت مهدی” در دره‌ی سنگلاخ مشرف بر کوه های پغمان، “مقاومت” نامیده میشود؟! از همه تعجب آور این است که دانشنامه در “شیوه نامه” اش، به صراحت اعلام نموده که شورش، واجد معنای منفی است و قیام و مقاومت دارای معنای مثبت؛ اما در عمل به طرز شرارت باری خلاف شیوه نامه اقدام می نماید.”
اسماعیل راسخ
خیلی خوشحالم که در جامعه ما این ظرفیت به وجود آمده که منتقدان را دشمنان خطاب نمی کنید بلکه نظریات شان را متمم کار خود قرار می دهید.
این اقدام تان را می ستایم امیدوارم که در چاپ مجدد شاهد کمترین نواقض در این اثر بزرگ و ماندگار باشیم
عبدالواحید حیدری
سلام مانده نباشید شورای علمی دانشنامه هزاره از تصمیم نو شما خوشحال شدم. دوم اگر اطلاعات زیاد میخواهید وکیل خداداد عرفانی گنجی از معلومات است
manager
سلامت باشید. مشخص تماس ایشان را بدهید و یا راهنمای بفرمایید که از طریق همین پنجره با ما در تماس شوند
حسین معرفت
درود به اعضای محترم شورای علمی دانشنامه!
سخن پایانی تان جامع، واقع‌بینانه و متواضعانه بود. همه‌ی کاستیها و دغدغه‌ها را شامل شده و راهکارهای مناسب ارایه کرده است. اکنون امیدوار شدم که این پروژه‌ی بسیار با ارزش، مسیرش را خواهد پیمود و ثمر خوبی خواهد داشت. پیروز و شادکام باشید!
الطافعلي
با عرض سلام و احترام!
در كل اعتراف و تصميم به تصحيح روي جلد اول قابل قدر است. اما براي جلب اعتماد بيشتر خوب است اعضاي شوراي علمي دانشنامه را به معرفي بگيريد. چون بعضي مثل محمد حسين فياض و شاري ادمهاي با اعتماد نيستند و در شبكه مجازي فيس بوك هميشه ديده گاه اهانتي و مغرضانه با منتقدين داشته و كنايه نويسي انها باعث بي اعتمادي بيشتر شده است.
manager
با سپاس از الطافعلی گرامی، تمام مسئولیتهای جمعی با شورای علمی است و انچه نویسندگان محترم در شبکه‌های اجتماعی نوشته‌اند، مبین نظر شخصی این بزرگواران است و نه سیاست و خط مشی شورای علمی.
نيكونام مالستاني
پاسخ عالي و در خور شان خواننده گان، تشكر ميكنم از شوراي علمي
توسلی غرجستانی
تصمیم ستودنی و ارزشمند!
امیدواریم این بار کمی مطالعات میدانی را افزایش دهید و در گزینش مدخل ها همان طوری که وعده داده شده دقیق ترعمل شود. هر چند وعده داده شده که کتاب های که در جلد اول معرفی نشده آورده خواهد شد، اما کتاب “اقتصاد افغانستان” و کتاب “الگوی بانکداری اسلامی برای افغانستان” در این میان دیده نمی شود. امیدوارم نادیده گرفته نشود.
manager
غرجستانی عزیز، آنچه به آنها اشاره شده، صرفا مثال بوده. تلاش خواهد شد این دو اثر هم در ویراست جدید معرفی شود. لطفا تماس تان را با ما حفظ کنید
محمد امین شیخ زاده
ضمن اظهار سپاس از زحمات طاقت فرسای شورای علمی دانشنامه و آرزوی توفیقات مزید برای تان بسیار خوشحالیم که با پیشانی باز و حوصله مندی تمام، بالآخره جواب امید بخش و مقنعی را در نوشته ی آخر تان بیان داشته اید.
امید واریم که در انجام این امر بزرگ (اصلاحات در جلد اول و ادامه ی جلد های بعدی) توفیق رفیق تان باشد.
سوال اینکه در باره ی هزاره های شمال به ویژه ولسوالی های ولایت سمنگان ( دره صوف و روی دو آب) هم مطالب را جمع آوری کرده اید؟ همکار شما از دره صوف کسی هست؟
اگر از دین محمد جاوید و رضا ضیایی در این زمینه کمک بگیرید بهتر است.
manager
شیح زاده عزیز، سپاس از توجهات. این بزرگواران در جریان هستند و حتما در آینده بیشتر زحمت خواهیم داد
قاییدزاده
سپاس بی پایان از فرزندان رشید و دلسوز قوم ، تشکر از اینکه به دغدغه های دلسوزان قوم ارزش گذاشتید ، امید وارم کار سخت و طاقت فرسایی را که اغاز کرده اید به فرجام برسانید و بدانید تاریخ فردای این قوم از شما به نیکی یاد خواهد کرد
manager
قاییدزاده ارجمند، سپاس از حسن نظر و حمایتها. عزم جدی داریم که برای تکمیل و بهبود کار تمام نیروی خود را به کار بندیم. حمایت شما به تمام دست‌اندرکان دلگرمی خواهد داد
سجاد حسین رودیار
بسیار عالی. خوشحالیم که شورای علمی و بنیاد دانشنامه خبر از قصد اصلاح اشتباهات میدهند این خبر خوش آیند است ولی مشکل این جلد پر از اشتباه و تحریف چی میشود؟؟ پیشنهاد بنده منحیث یک عضو دردمند جامعه هزاره اینست که کتابهایی که تا هنوز فروخته شده است دوباره جمع آوری گردد و برای مشتری ها وعده تبدیل این کتاب داده شود. فروش دانشنامه کاملاً توقف داده شود و جمع آوری جلد های فروخته شده شروع گردد. مطمئن باشید وقتی مردم را با خود داشته باشید با مراجعه به مردم به هیچ مشکل مالی بر نمی‌خورید ولی شرطش داشتن دل های مردم است.
در ضمن خواهش میکنم از کسانیکه از نظر علمی نقد کردند، آنها را دعوت به همکاری نمایید. و در شورایی علمی تغییرات بیاورید و از اساتید جامعه شناسی دعوت کنید. تا نتیجه کار تان ماندگار و باعث سربلندی خودتان و مردم ما گردد. نه باعث نفاق و خُرد شدن خود تان مردم ما.
با احترام سجاد حسین رودیار.
manager
رودیار گرامی، طی روزهای آینده مکانیسمهای مشخصی برای بازبینی و نحوه استفاده از همکاری فرهنگیان تدوین خواهد شد و تلاش بر این است که با نشر ویراست جدید، با ویراست قبلی عوض شود.
جعفر بخشي
درود خدمت اعضاي دلسوز دانشنامه هزاره،
بايد اعضاي شوراي علمي تغير كنند، چون بسياري از اعضاي شوراي علمي بيطرف نيستند، و حتي زيركانه به اسم بيطرفي در فكر بدنام كردن هزاره ها هستند.
manager
اتهام شما صرفا ناشی از سو تفاهم است
عبد الله انصاری
بدون شک نوشتن دانشنامه کاراسان نیست وهنر و اراده میخواهد اولین بار شنیدم دانشنامه هزاره چاپ شده اشک خوشی غرور ازچشمانم ریخت اما وقتی به هنرنمایی بعنی۵ تف کردن سربالا وشوخی باریش بابه راخواندیم خوشی ها به خشم تبدیل شد و امیدواریم که اصلاحات جدی درمورد تحریف شخصیت آن فریادگرحاقوم بریده دردناک تاریخ و منادی عدالتخواهی صورت گیرد و جلداول که بیرون داده شده جمع آوری و به زباله دانی انداخته شود وجلدهای بعدی اصلاح شود ومردم هم استقبال وحمایت میکند وشمامیدانید کسانی که دراین مسیرپولخرج کرده بهترین های مردم ماهست و تحمل اینرادارد که مدتی صبرکند تاشما دقت رافدای سرعت نکنید .
امادرموردیکه منطقه بناماخضرات وتربولاق را نوشته اید میزانتولد گندوم وجو دوخرواریعنی صدوشصتسیر و حدود اربع شانرا سرچپه درج کرده اید به عنوان یک اخضراتیخورده نمیگیرم واطلاعاتخواستیدبه شماارسال کنم؟
manager
انصاری گرامی، لطفا اطلاعات خود را از همین طریق برای ما ارسال کنید تا در روند بازبینی مورد استفاده قرار گیرد
Zaeirhosain Panahi
با اینکه استاد ابو طالب مظفری را خیلی دوست دارم و دوست خواهم داشت اما در جلد اول و شروع کار هویت هزارگی ما را تبدیل به گلیم جمع و شورشی کرده است دیگر ثبت شد و کتابها هم پخش حالا چی طوری می شود کتاب های پخش شده را ویراست کنید و از کجا و چی طوری جمع آوری می کنید
خلاصه به اعتماد و دانش چند ساله ای تان …… دیگر چه عرض کنم قربانِ قدِ بالای شما مردم های که نه هزاره بودند نه فارسی بلد بودند و نه مسلمان ، در خارج از ایران و افغانستان تاریخ هزاره ها را از میس عینک و بودای بامیان از پنچ هزار سال پیش پیدا کرده به چاپ رسانده است اما شما مدخل ها و خاطره نویسی های تان را بنام شورشی از دوره کاکا عبدالراموی تان شروع کرده اید
manager
.پناهی گرامی، سئولیت یک کار جمعی با تمام جمع است نه با یک فرد. شورای علمی مسئولیت کامل را پذیرفته. سعی بر این است که ویراست جدید در آینده با ویراست قبلی تعویض شود.
یحیی هاشمی
با سلام و عرض ادب
تصمیم شورای علمی «دانشنامه هزاره» مبنی بر ایجاد تغییر در دانشنامه و حذف برخی از مدخل ها، به دلایل ذیل خیلی عجولانه و قبل از وقت می باشد:
1ـ اصلاح و بازنگری یک اثر علمی با توجه به دیدگاهها و نقدهای مخاطبین و صاحب نظران، نه تنها نشانه تواضع و فروتنی صاحب یا صاحبان اثر می باشد بلکه کمکی است در جهت فربه تر شدن و استحکام آن اثر و در نتیجه غنای دانش و فرهنگ. اما در خصوص جلد اول دانشنامه هزاره، چنانکه در « پاسخ به نقدها و نظرها»ی شما آمده است، این بازنگری بسیار پیش از وقت و عجولانه می باشد. (البته اگر وعده بازنگری صِرفا برای آرام ساختن عده ای که از چند مدخل آن ناراضی و ناراحتند، نباشد). زیرا کمتر از یک ماه از انتشار آن می گذرد و بسیاری از اهل فکر و فرهنگ فقط نامی از دانشنامه شنیده اند و هنوز اصل اثر را در دست نگرفته و مطالعه نکرده اند. بازنگری زمانی پخته و دقیق انجام خواهد شد که مدت زمانی از انتشار این اثر بگذرد و صاحب نظران امکان دست یابی به اثر و فرصت مطالعه و نقد آن را بیابند. بعد در فرصت مناسب و با جمع بندی همه دیدگاه ها و نظریات موافق و مخالف، اقدام به بازنگری شود.
2ـ در فاصله کوتاهی که از انتشار جلد اول دانشنامه می گذرد، جریان فکری خاصی با حمایت عقبه سیاسی خود به میدان آمده و روی چند مدخل از دانشنامه که روایت متفاوت از دیدگاه آنها را از حوادث دهه هفتاد کابل، انعکاس داده است، انگشت گذاشته و در فضای مجازی و بعضی از محافل فکری به هیاهو علیه شورای علمی دانشنامه پرداخته اند. وعده سریع شما به اصلاح دانشنامه آنهم مطابق به خواست جماعت یاد شده، نشان از مرعوب شدن تان در برابر این هیاهوها و بدزبانی ها بوده و نوعی عقب نشینی بی سابقه از یک کار علمی را نشان می دهد. عقب نشینی ی که وجهه علمی دانشنامه و دانشنامه نویسان را سخت مخدوش خواهد ساخت.
موفق باشید
manager
هاشمی گرامی، دغدغه‌ّهای شما، دلمشغولی دوستان شما در دانشنامه نیز است. بازبینی پیش از هیاهوها در شبکه‌های اجتماعی نیز جزو برنامه‌های بنیاد دانشنامه بود و در این مورد به‌هیچوجه با شتابزدگی اقدام نخواهد شد. روند بازبینی و افزودن شماری از مدخلهای مهم که از قلم مانده طی یک دوره زمانی متناسب انجام خواهد شد. ما مرعوب هیاهو نمی‌شویم و با اهالی قلم و بزرگوارانی به شمول شما دغدغه‌های مشترک داریم. سپاس بسیار از بابت ارسال پیام
علی
ضرب المثل قدیمی هزارگی است که می‌گوید: پیر مُردو آسویَه، اما راه مرگ واز (باز) موشه.
حال هم با حذف اسطوره‌ی شکسته، ترس من این است که روزی اصحاب دانشنامه مجبور شوند نامی از شهید عبدالحسین عاقلی و امثال او را هم نبرند و حتی مجبور شوند کل جهاد را به دو سال جنگ کابل تقلیل دهند.
حامد صابری
پاسخ به بخش دوم سوالم را نیافتم. انرا مجدداً تکرار میکنم. اگر امکان دارد پاسخ بدهید و اگر در توان تان نیست فقط اطلاع بدهید:
“من پاسخ پنجم را مرور کردم اما پاسخ این سوالم را که “ارزش ها و ارمان”ها کدام است نیافتم. مهربانی کنید و به آن سوال ساده پاسخ بدهید ویا اگر فکر می کنید پاسخ سوالم در پاسخ پنجم ذکر شده همان بخش را برایم اینجا کاپی کنید.
اما اینکه میفرمایید “ما در دانشنامه با تعهد به اصول علمی درباره ارزشها می‌نویسیم” مهربانی کنید و بگویید حذف یک مدخل به دلیل “جریحه دار شدن احساسات عمومی” با کدام اصل علمی مرتبط با دانشنامه نویسی سازگاری دارد؟”
manager
صابری گرامی، با سلام دوباره، چنانچه در پاسخ پنجم آمده، درباره ارزشها و آرمانها میتوان در دانشنامه نوشتَ، اما نویسنده نباید برداشت خود را درباره ارزشها در هنگام نوشتن مقاله دخیل کند و از عینک ویژه به مفاهیم ارزشی بنگرد. درباره کتاب اسطوره شکسته تمام دلایل در همان قسمت آمده و جریحه‌دارشدن احساسات عمومی تمام دلایل نیست. سپاس از پیگیری
حامد صابری
به نظر میرسد شما مقصد سوالم را متوجه نشدید. من راجع به اینکه دربارهء آرمانها و ارزشها در دانشنامه چیزی نوشته شود یا نشود سوال نکردم. سوال من این است که وقتی شما در “سخن پایانی” تان آرمانها و ارزشها را ذکر می کنید این آرمانها و ارزشها کدام است؟ مثلاً اگر سوال شود آرمانها و ارزشهای جامعهء استرالیا که من یکی از اعضای آن هستم کدام است میتوان به مواردی مثل دموکراسی پارلمانی، قانون پذیری، احترام به آزادی بیان و … اشاره کرد.
در ضمن، درست است که “جریحه‌دارشدن احساسات عمومی تمام دلایل نیست.” اما یکی از دلایل است. مهربانی کنید و بگویید حذف یک مدخل به دلیل “جریحه دار شدن احساسات عمومی” با کدام اصل علمی مرتبط با دانشنامه نویسی سازگاری دارد؟”