دانشنامۀ هزاره؛ پژوهشی «ساختارشکنانه» و «بی‌همتا» در عرصۀ دانشنامه‌نویسی در افغانستان
روز جمعه دوم سپتمبر ۲۰۲۲ دانشگاه هامبورگ آلمان میزبان نشستِ علمی راجع به نقد و بررسی ویراست دوم جلد اول دانشنامۀ هزاره بود و در آن صاحب‌نظران و پژوهشگران از زوایای مختلف به ارزیابی این کار پژوهشی پرداختند و آن را یک پروژۀ تحقیقاتی ابتکاری و بی‌نظیر در عرصۀ دانشنامه‌نویسی در افغانستان خواندند. همچنین در این نشست گفته شد کمبود و کاستی در چنین تحقیقاتی امری طبیعی است که با ادامۀ پژوهش و نقد و ارزیابی کارشناسانه می‌توان به بهبود آن کمک کرد.
طاهر خیرخواه گرداننده این نشست در آغاز به اهمیت تدوین دانشنامه هزاره اشاره کرد و‌گفت، در شرایطی که تاریخ و افتخارات افغانستان، از سوی مراجع رسمی به‌گونه کاملا جانبدارانه و یک‌سویه به خورد خواننده و نسل‌های جوان داده می‌شود، تدوین این اثر گامی بسیار ارزشمند و در خور ستایش است. او با قرائت پیام کانون فرهنگی هزاره‌های هامبورگ، دانشنامه هزاره را به‌عنوان روایت بخشی از تاریخ از سوی کسانی که در معرض قتل عام، کوچ اجباری و تصرف سرزمینی واقع شدهاند، و در عین حال، شکوه، تمدن و دستاوردهای بزرگ تاریخی داشته‌اند، در تاریخ معاصر افغانستان، اقدامی کم‌نظیر عنوان کرد.
عباس پویا: دانشنامه هزاره یک کوشش ساختارشکنانه برای عرضه کردن روایت دیگری درباره پدیده‌های تاریخی، فرهنگی، ادبی و دینی قوم هزاره است.
پروفسور عباس پویا، استاد مطالعات اسلامی در دانشگاه ارلنگن نورنبرگ و مشاور علمی دانشنامۀ هزاره در سخنانی با عنوان «دانشنامۀ هزاره از منظر مطالعات پسااستعمارگرایی» گفت: «دانشنامۀ هزاره یک کوشش ساختارشکنانه برای عرضۀ روایت دیگری دربارۀ پدیده‌های تاریخی، فرهنگی، ادبی و دینی قوم هزاره است، روایتی که در آن، روایتِ حاکم در تاریخ‌نویسی و دانشنامه‌نویسی مرسوم در افغانستان را به چالش می‌کشد».
حسین‌علی کاظم یزدانی: دست‌اندرکاران دانشنامه هزاره برای بهبود کار آن همت گمارند.
حسین‌علی کاظم یزدانی، پژوهشگر تاریخ هزاره و مشاور علمی دانشنامۀ هزاره با ارسال سخنرانی تصویری خود از ناروی به ضرورت و اهمیت تدوین دانشنامۀ هزاره اشاره کرد. او با اشاره به تاریخچۀ تدوین دایرةالمعارف آریانا گفت لازم بود در چنین بستری دست به پژوهشی متفاوت زده شود. همچنین آقای یزدانی گفت وجود کاستی در چنین پژوهش گسترده امری طبیعی است؛ اما باید با تلاش دست‌اندرکاران به بهبود کار دانشنامه همت گماشته شود.
نصیر مهرین: در دانشنامه هزاره برخلاف دایرةالمعارف آریانا ذوق و علاقه فردی راه نیافته است.
نصیر مهرین، پژوهشگر تاریخ، با اثرپذیری تاریخ‌نویسی در افغانستان از جریانات و موضع‌گیری سیاسی، تدوین دانشنامۀ هزاره را یک کار تحقیقاتی «بی‌همتا» عنوان کرد که می‌تواند راهِ نو در مسیر کارهای پژوهشی در این کشور بگشاید. به نظر آقای مهرین، در دانشنامه هزاره برخلاف دایرةالمعارف آریانا ذوق و علاقه فردی راه نیافته است و امانتداری در استفاده از منابع رعایت شده است. او همچنین گفت که سخن تحریک‌آمیز در دانشنامه هزاره جایی نداشته و در آن «رفتار دانشمندانه و خردمندانه جذابیت می‌یابد». امیدوارم این دانشنامه برای «سایر هموطنان ما تکانه‌یی ایجاد کند و رهنماکننده باشد».
داکتر علی‌اکبر فیاض استاد پیشین دانشگاه کابل به تاریخچۀ دانشنامه‌نویسی در افغانستان پرداخت و با توجه به ضعف دانشنامه‌نویسی در کار دایرةالمعارف آریانا، دانشنامۀ هزاره را یک پروژۀ تحقیقاتی ابتکاری عنوان کرد که به صورت جامع به تاریخ و داشته‌های یک قوم پرداخته است.
دهقان زهما: دانشنامه هزاره در بستر کاستی‌های جریان تاریخ‌نویسی در افغانستان شکل گرفته است.
دهقان زهما، پژوهشگر و جامعه‌شناس، از زاویۀ جامعه‌شناسنامه به اهمیت تدوین دانشنامۀ هزاره پرداخت و کاستی‌های جریان تاریخ‌نویسی و متأثر بودن آن از سیاست را در افغانستان برجسته کرد.
زکیه شفایی: دانشنامه هزاره کاری منحصر به فرد در عرصه دانشنامه‌نویسی در افغانستان است.
زکیه شفایی، روزنامه‌نگار در آلمان، به بحث هویت پرداخت و تدوین دانشنامۀ هزاره را کاری منحصربه‌فرد در عرصۀ دانشنامه‌نویسی خواند که در آن به صورت جامع یک قوم مطالعه و بررسی می‌شود.
غلام‌یحیی رحیمی: دانشنامه هزاره نه تنها خدمت پژوهشی بزرگی به مردم هزاره است بلکه می‌تواند راه را به روی جعل و افتراء در تاریخ افغانستان ببندد.
غلام‌یحیی رحیمی، رئیس کانون فرهنگی هزاره‌های هامبورگ از برگزارکنندگان اصلی این نشست ضمن خوشامدگویی به حاضران گفت: «تألیف و انتشار دانشنامۀ هزاره که یک منبع و مرجع علمی و معتبر در خصوص جمعیت متنوع جامعۀ هزاره است، نه‌تنها خدمت بزرگی به مردم هزاره است؛ بلکه می‌تواند راه را به روی جعل و افتراء در تاریخ افغانستان ببندد».
اسدالله شفایی، رئیس بنیاد دانشنامۀ هزاره اظهار خوشوقتی کرد که پس از نشست رونمایی و نقد ویراست دوم دانشنامۀ هزاره در سویدن و دانشگاه یوسی‌ال لندن، نشست سوم ارزیابی دانشنامۀ هزاره این بار در دانشگاه هامبورگ آلمان برگزار می‌شود و این از استقبال فرهیختگان جامعه از این اثر پژوهشی حکایت دارد. او گفت دست‌اندرکاران دانشنامۀ هزاره بعد از یک وقفه یک ساله، تدوین جلد دوم را از سرگرفته‌اند و مصمم هستند همۀ نقد و نظرها را برای بهبود این پروژۀ تحقیقاتی به کار بندند.
نشست دانشگاه هامبورگ شاهد حضور گسترده شرکت‌کنندگان از این شهر و دیگر شهرهای مختلف آلمان بود و در آن بر حمایت از ادامۀ تدوین دانشنامۀ هزاره تأکید شد.
گزارش تفصیلی و سخنرانی‌های نشست هامبورگ طی روزهای آینده به‌تدریج از طریق وب‌سایت و صفحات اجتماعی دانشنامۀ هزاره منتشر خواهد شد.
این نشست با شعرخوانی نبی ارزگانی همراه بود، سلیمه اکبری و علی مرادی به اجرای آواز و موسیقی هزارگی پرداختند. با سپاس و تشکر از علی امید که تصاویرِ نشست را تهیه کرده است.
نشست رونمایی و نقد دانشنامه هزاره با همکاری کانون فرهنگی هزاره‌های هامبورگ، دانشگاه هامبورگ و مرکز فرهنگی شیعیان افغانستان در آلمان برگزار شده بود.
بنیاد دانشنامۀ هزاره
۱۳ سنبله ۱۴۰۱ خورشیدی/ ۴ سپتمبر ۲۰۲۲ میلادی
