فعال سیاسی و اجتماعی
مؤلف: عبدالعلی عادلی
جلد اول، ویراست دوم
خادم‌حسین احسانی فرزند محمدحسن، از طایفۀ دولت‌خان و از نسل اُوته، در سال ۱۳۲۸ ش / ۱۹۵۰ م در قریۀ قابجوی پشی از توابع ولسوالی مالستان ولایت غزنی به دنیا آمد. خواندن و نوشتن ابتدایی را در مکتب‌خانه آموخت. در ده سالگی پدرش از دنیا رفت و او به دلیل مشکلات اقتصادی از ادامۀ تحصیل بازماند. بعدها دروس مقدماتی علوم دینی را در مدرسۀ علی عارفی از عالمان دینی منطقه، واقع در ناوۀ پشی فرا گرفت.
در سال 1354 ش برای خدمت عسکری به ولایت پکتیا رفت. در آنجا همزمان با انجام وظیفه، به آموزش و تعلیم نظامی نیز پرداخت و پس از موفقیت در امتحان، رتبۀ اول بریدمن را از دست محمدحسین خان قومندانِ قول اردوی نمبر سه پکتیا دریافت کرد. پس از پایان خدمت عسکری به منطقه بازگشت. در اواخر سال 1357 ش از سوی ادارۀ ولسوالی در مالستان به حیث ریاست صندوق کُوپراتِیف و تعاونی تعیین شد. این صندوق وظیفه داشت برخی از مسائل مالی ولسوالی را مدیریت کند و به ولایت غزنی گزارش دهد. هنوز چند ماهی از کار احسانی نگذشته بود که مردم مالستان با حکومت جدید چپی به مخالفت برخاستند و در تاریخ 11 ثور 1358 ش ادارۀ ولسوالی به دست آنان سقوط کرد (احسانی، 1398).
احسانی از سال 1359 ش در شورای انقلابی اتفاق اسلامی عضویت یافته و مدتی همراه بستان‌علی مجاهد در جبهۀ هِنگی به حیث مسئول جبهۀ پشی فعالیت نظامی داشته است. پس از انحلال شورای اتفاق و شکل‌گیری احزاب، تا سال 1369 ش عضو حزب نهضت اسلامی در مالستان بود. او در سال 1372 ش در جریان سفری در بامیان با عبدالعلی مزاری، رهبر حزب وحدت دیداری داشت و سال بعد در جریان دیدار دوم، به حزب وحدت پیوست و از طرف مزاری به حیث مسئول بررسی جبهات در غرب کابل تعیین شد.
احسانی در ماه حوت 1373 ش با تسلط طالبان و همزمان با اسارت و کشته‌شدن عبدالعلی مزاری در حین خروج از کابل به دست طالبان اسیر شد و به ولایت لوگر منتقل شد. او یک ماه در آنجا زندانی بود و سپس به ولایت خوست، در مرز مهرام‌شهر پاکستان منتقل شد. در آنجا بیش از سه ماه در معرض شکنجه‌های شدید قرار گرفت و سر انجام پس از مدتی از زندان فرار کرد و به بامیان بازگشت. احسانی در اواخر سال 1374 ش از سوی حزب وحدت به یکه‌اولنگ رفت و در جنگ علیه دولت برهان‌الدین ربانی مشارکت داشت. به دلیل پیروزی‌هایی که در این جنگ حاصل شد و مناطق «شِین تَپّه» و «تَرنالَه» به تصرف حزب وحدت درآمد، احسانی به حیث قومندان گارنیزیون و تأمین امنیت بازار در بامیان منصوب شد. همزمان به عضویت شورای مرکزی حزب وحدت نیز درآمد. او همچنین رتبۀ تورن جنرالی را از سوی حزب وحدت دریافت کرد و به حیث مسئول در قرارگاه لوای ابوذر غزنوی نیز ایفای وظیفه کرد (احسانی، 1398). احسانی پس از تسلط طالبان و تضعیف حزب وحدت در سال 1377 ش به طرف ایران مهاجرت کرد و در شهر قم ساکن شد.
منابع: احسانی، خادم‌حسین. (۱۳۹۸). مصاحبۀ عبدالعلی عادلی با خادم‌حسین احسانی. 30 جدی ۱۳۹۸.
){kind=link}