منطقه‌ای در ولایت دای‌کندی
مؤلف: عبدالعلی عادلی
جلد اول، ویراست دوم
احمدبیگ، نام منطقه‌ای است در مرکز ولایت دای‌کندی که طایفه‌ای با همین نام در آن زندگی می‌کند. احمدبیگ از شرق به کوه سلطانی و اِیژدی و از غرب به کوه جَوکارَه و محمدخواجه، از شمال به کوه مَزار و کُورگه متصل است و تا شمال شرق پِیشُوگ امتداد دارد، همچنین از جنوب به کوه سُرخ لاش و درّه رُباط و کوه کُرد تا جنوب غرب کوه‌های تِمران و کوه ولسوالی کیتی متصل است (بیانی، 1398). دربارۀ طایفۀ احمدبیگ و شرح حال برخی از مشاهیر آن، اطلاعات بسیار اندکی در برخی از منابع تاریخی آمده است (پژوهش سینا، 1381: 746؛ لعلی، 1397: 84؛ نبی زاده، 1365: 21؛ نایل، 1397: 10).
احمد بیگ جد اعلای این طایفه یکی از رجال تاریخی هزاره‌ها بوده که در گذشته‌های دور زندگی می‌کرده است. دربارۀ زمانۀ زندگی و شرح حال او اطلاعات دقیق و موثق در دست نیست. برخی از نویسندگان او را دارای هفت فرزند دانسته‌اند که نسل کنونی مردم احمدبیگ به یکی از آن‌ها می‌رسد (منتظری، 1392). البته در دورۀ عبدالرحمان، یکی از خان‌های هزاره با نام «احمدبیگ» در دای‌کندی زندگی و فعالیت داشته است که در تحولات سیاسی آن روزگار نقش آفرین بوده و در سراج التواریخ چندین مرتبه از او نام برده شده است (کاتب، 1393، ج 3، ب 1: 1090؛ ب 2: 45 و 100). در این منطقه، طوایف دیگری نیز با نام‌های سرگین، پیرعلی، خوشک، چونگ قری، ممکه و تاجیک زندگی می‌کنند (مبلغ، 1398).
میزان نفوس و آمار جمعیتی منطقۀ احمدبیگ امروزه مشخص نیست؛ اما براساس تقسیمات محلی گذشته، شامل 140 خانوار دفتری است که در بیش از چهل قریۀ بزرگ و کوچک و در چند بخش زندگی می‌کنند: 1. بخش مرکزی شامل قریه‌های شِیش (بالا و پایین)، جَرف (بالا و پایین)، مَزار، جَوقُل، زَرسنگ، غُوچک، میانه قُول، دره شُو (دره اشو)، تاتو، تلخک و اِسپی زَرَک؛ 2. بخش شرقی شامل قریه‌های ایژدی/ هیژدی، چنارک، خربیدک، بینی غولک، اِسکُو، دای دُوزان، بای‌بُوغه، جَوزَری، کِتَجِیک (کوه تاجیک)، بادامَک، غَو و آلوگگ؛ 3. بخش‌های شمالی و شمال شرقی شامل قریه‌های پیشُوک، کَرم زارک، جُوره قَدَم، ایل شاهی، بُوکله (باکله)، شتر پریده، قُول قَدی (قدیربالا و پایین) وسَرجَر؛ 4. بخش جنوب شامل قریه‌های سِیوَک، اُوشه نوک، شِیبَر، سیرگ، اَتَه یاد، رُباط، سِیاوَک، اُوئِیر، جَوُز و مَنا (بیانی، 1398). منطقۀ احمدبیگ به لحاظ اداری، یکی از مناطق تشکیل‌دهنده مرکز ولایت دای‌کندی به نام «دهات» است که دارای حوزۀ مستقل امنیتی و جدا از مرکز ولایت است (مبلغ، 1398).
منطقۀ احمدبیگ مانند سایر مناطق هزاره‌جات اکثراً کوهستانی است و نیازهای معیشتی مردم آن از طریق زراعت و صنایع دستی تأمین می‌شود. این منطقه 3 باب کلینیک و مرکز صحی، 9 باب مکتب لیسه، 4 باب مکتب متوسطه و 3 باب مکتب ابتدائیه دارد.
در این منطقه برخی آثار تاریخی و باستانی نیز وجود دارد، ازجمله: 1. آسیاب قدیمی که در دهن پیشُوک موقعیت داشته است و تا سال 1363 ش فعال بوده است. سنگِ آن، سفید رنگ و مرمری است و حدود 20 سانت ضخامت دارد و دایره آن حدود 4 متر است. به گفتۀ اهالی منطقه، به کلانی و درشتی آن تاهنوز در هزاره‌جات سنگ آسیاب دیده نشده است؛ 2. در ارتفاعات کوه‌های جَوکاره، شِیش، تلخک، میانه قُل، آثار خرابه‌های قدیمی دیده می‌شود و نشان می‌دهد در گذشته محل زیست و پناهگاه انسان‌ها بوده است؛ 3. در جنوب میش بالا تا حدود قریۀ گَردو، غارهای زیرزمینی وجود دارد که دارای طبقات و نقاشی‌هایی است و می‌تواند جزء شگفتی‌های منطقه به شمار رود (بیانی، 1398).
در منطقۀ احمدبیگ یک مدرسۀ علوم دینی به نام «مهدیه» وجود دارد که در سال 1348 ش، یک عالم دینی به نام شیخ جعفر در قریۀ شِیش تأسیس کرده است. پس از وفات او در سال 1358 ش، مدرسه را در مدت 40 سال حیدر اخلاقی، داماد شیخ جعفر اداره می‌کرد و پس از وفات او در سال 1397 ش، شاگردانش و دیگر عالمان دینی منطقه اداره می‌کنند (مبلغ، 1398). علاوه بر این دونفر، محمدعیسی آخوند، حسین‌علی فاضلی، محمدعیسی احمدی، غلام حیدر نطاق از عالمان دینی احمدبیگ هستند که در نجف تحصیل کرده‌اند (مبلغ، 1398).
برخی از مشاهیر این منطقه عبارتند از: محمدعلی مبلغ معروف به مبلغ دای‌کندی، محمد رضوانی، محمدحسین انصاری، ابراهیم مجاهد، محمدظاهر عالمی، سرور خان ایژدی، ارباب عوض، محمدعلی بیگ تلخک، محمدعیسی کربلایی جرف، آخوند خدابخش کربلایی، محمدحکیم خان سیاوک (مبلغ، ۱۳۹۸؛ بیانی، 1398).
منابع: بیانی، عزیزالله. (1398). مصاحبۀ عبدالعلی عادلی با عزیزالله بیانی. 5 قوس 1398؛ پژوهش سینا. (1381). افغانستان در سه دهۀ اخیر. قم: ثقلین؛ کاتب، فیض محمد. (1393). سراج التواریخ. ج 3. ب 1 و 2. تهران: عرفان؛ لعلی، علی‌داد. (1397ش). اتنوگرافی هزاره‌جات. کابل: بنیاد اندیشه؛ مبلغ، محمدعلی (1398). مصاحبۀ عبدالعلی عادلی با محمدعلی مبلغ. 30 جدی 1398؛ منتظری، ابراهیم. (1392). «چرا قوم احمدبیگ؟» (daikondi1390.blogfa.com). بازیابی 2 سنبله 1392؛ نایل، حسین. (1397). مسائل هزاره. کابل: بنیاد اندیشه؛ نبی‌زاده، محمدعوض. (1365). اتنوگرافی هزاره‌ها. کابل: مطبعه دولتی.
