عالم دینی و مدرس
مؤلف: محسن شریفی
جلد اول، ویراست دوم
ملا محمدعلی آخوند از طایفه آتَه جاغوری حدود سال ۱۲۷۵ ش / ۱۸۹۵ م در منطقۀ دَهْمَرْدَه جاغوری در خانوادهای فقیر به دنیا آمد. یازدهساله بود که پدرش وفات کرد. دوران کودکی او با مشکلاتی چون شیوع طاعون، فقر و ناامنی همراه بود (ناصری داوودی، ۱۳۹۰، ج ۱: ۵۷؛ فصیحی و شریفی، ۱۳۹۶، ج ۲: ۱۰۸).
ملا محمدعلی تحصیلات مقدماتی را در مکتبخانۀ زادگاهش فراگرفت. سپس به منطقۀ پاتُو رفت و ادبیات عرب را نزد سید غلامحسین و غلامعلی آخوند نَیقُول آموخت. پس از آن به منطقۀ انگوری رفت و حدود یازده سال نزد محمدحسن کربلایی انگوری درس خواند (ناصری داوودی، ۱۳۹۰، ج ۱: ۵۸ به نقل از اخلاقی ۱۳۷۷: ۸۶). او همچنین در طول تحصیل به منطقۀ سنینشین رسنه رفت و از عالمان دینی آنجا از جمله مولوی خانمحمد و ملا فیض آخوندزاده کسب دانش کرد (فصیحی و شریفی، ج ۲، ۱۳۹۶: ۱۰۹).
آخوند دهمرده پس از پایان تحصیلات در انگوری و ازدواج با دختر استادش محمدحسن کربلایی، به منطقۀ دَهمَردَه بازگشت. او در سال ۱۳۳۴ ش مدرسۀ علوم دینی در دَهمَردَه تأسیس کرد و مدیریت آن را خودش به عهده گرفت. این مدرسه با توجه به اوضاع آن سالها، منشأ خدمات فرهنگی و آموزشی در میان مردم منطقه شد. طلاب مدرسه غالباً از اهالی دَهمَردَه، پاتُو، اُوتقول و نقاط دیگر جاغوری بودند و پس از تحصیل، با حضور در بین مردم و مساجد منطقه، احکام و معارف اسلامی را تبلیغ میکردند (ناصری داوودی، ۱۳۹۰، ج ۱: ۵۹؛ فصیحی و شریفی، ۱۳۹۶، ج ۲: ۱۱۰). این مدرسه در سال ۱۳۶۳ ش با همکاری رمضانعلی خرمی بازسازی شد و توسعه یافت (همان).
آخوند دهمرده با روی کار آمدن جمهوری دموکراتیک افغانستان و شروع جنگها و ناامنیهای داخلی ابتدا به پاکستان مهاجرت کرد و بعد به دهمرده برگشت و اواخر عمرش را در شهر کویتۀ پاکستان سپری کرد، تا اینکه در تابستان سال ۱۳۸۶ ش / ۲۰۰۷ م در سن ۱۱۱ سالگی وفات کرد و در همان شهر به خاک سپرده شد (همان).
منابع: فصیحی غزنوی، قربانعلی و شریفی، علیمدد. (۱۳۹۶). عالمان شیعۀ غزنی. جلد ۲. مشهد: بدخشان؛ ناصری داوودی، عبدالمجید. (۱۳۹۰). مشاهیر تشیع در افغانستان. جلد ۱. قم: مرکز بینالمللی ترجمه و نشر المصطفی.