فعال اجتماعی و متنفّذ قومی
مؤلف: محمدحسین فیاض
جلد اول، ویراست دوم
وکیل اخترمحمد خان، فرزند طوره خان در سال ۱۲۹۲ ش / ۱۹۱۳ م در دهکدۀ باباعلیِ درۀ هزاره (ولسوالی آبشار) از توابع ولایت پنجشیر به دنیا آمد. دوران کودکی‌اش را با فراگیری سواد و علوم دینی نزد پدر و علمای وقت سپری کرد.
در درۀ هزارۀ پنجشیر پنج طایفۀ باباعلی، جهرعلی، دوست‌علی، سنگی خان و گلاب‌خیل زندگی می‌کنند. وکیل اخترمحمد خان از طایفۀ باباعلی و دارای مذهب حنفی بوده است. دربارۀ پیشینۀ اسکان این طوایف در آنجا اسنادی در دست نیست. اما مردم هزارۀ آنجا تا نُه پشتِ خود را می‌شمارند که در این دره ساکن بوده‌اند. طوره‌خان، پدر وکیل اخترمحمد خان از خان‌های بزرگ پنجشیر بود. مردم وی را به کلانی قوم انتخاب کردند و او در راستای بهبود وضعیت مردم منطقه فعالیت‌های زیادی کرد. بر اثر اقدامات او هزاره‌ها به خصوص به لحاظ اجتماعی و سیاسی وضعیت بهتری پیدا کردند. اخترمحمد در چنین موقعیتی زیر نظر پدر درس خواند و بزرگ شد (درهای، ۱۳۹۶ الف).
در سال ۱۳۲۹ ش با برگزاری انتخابات شوراهای مشورتی اخترمحمد خان به عنوان نمایندۀ مردم پنجشیر انتخاب شد و با توجه به شناختی که مردم از وی داشتند، در سال ۱۳۴۰ ش، بار دیگر به درخواست مردم ولسوالی پنجشیر، از طرف حکومت برای یک دورۀ تقنینی دیگر منصوب شد (بهادری، ۱۳۹۶). او طی این دو دوره، رابطه‌ای صمیمانه با ظاهر شاه داشت و با استفاده از این موقعیت، خدمات زیادی انجام داد (جاهد، ۱۳۹۶).
وکیل اخترمحمد خان نخستین مکتب ابتداییه را در سال ۱۳۳۱ ش در دِهِ سنگی تأسیس کرد. او در سال ۱۳۴۵ ش مکتب دخترانه و پسرانۀ باباعلی را تأسیس کرد. اعمار پل موتررو بالای دریای پنجشیر در مسیر دوآب که علاقه‌داری حصۀ دوم در آن زمان را با مرکز ولسوالی پنجشیر وصل می‌ساخت؛ اعمار ده‌ها جوی و جویچه‌های زراعتی از جمله جوی زراعتی دوست علی، بابا علی و… بخشی از اقدامات و فعالیت‌های اجتماعی-اقتصادی اوست (بهادری، ۱۳۹۶). او در فقه حنفی و در قضایای حقوقی و جزایی نیز وقوف داشت و ده‌ها موضوع حقوقی مردم را در دادگاه‌های مربوطه به فرجام رسانید (درهای (۱)، ۱۳۹۶).
اخترمحمد خان در دهۀ پنجاه و شصت در منطقه مشغول کارهای شخصی (دهقانی و باغبانی) بود. در دهۀ شصت که گروه‌های جهادی فعال بودند، او با هیچ گروهی همکاری نکرد و به عنوان یک عالم مذهبی و فعال اجتماعی همواره از برخی اقدامات مجاهدین انتقاد می‌کرد. باری به خاطر این نقدها، به وسیلۀ «شورای نظار» (شاخۀ نظامی جمعیت اسلامی افغانستان) زندانی و شکنجه شد و بارها به او هشدار داده شد که دست از نقد و سخنرانی بردارد (همان).
اخترمحمد خان با دیگر اقوام مناسبات خوبی داشت و مورد احترام همه بود. در زمان وکالتش با بزرگان و متنفذان دیگر اقوام همیشه تعامل داشت، چنان‌که خواهر وی با یکی از تاجیک‌ها ازدواج کرد و مادرکلان پهلوان احمدجان (پهلوان نامدار افغانستان در کشتی آزاد و از تاجیک‌های پنجشیر) است. او در دهه‌های اخیر هم به خاطر کهولت سن از منطقه خارج نشد و همیشه در باغ خود میزبان قشرهای مختلف مردم، به خصوص جوانان و دانشجویان بود. به آنان تعلیم دینی و نصیحت اخلاقی می‌کرد و با گفتن خاطرات و تجربه‌های خویش، مردم را به اتحاد و جوانان را به درس‌خواندن تشویق می‌کرد. اخترمحمد خان با این که سه بار ازدواج کرد، دارای فرزند نشد و سرانجام به عمر ۱۰۴ سالگی در تاریخ ۲۴ سرطان ۱۳۹۶ / ۱۴ جولای ۲۰۱۷ م از دنیا رفت. در رسانه‌ها از وی به عنوان «پدر معنوی پنجشیر» یاد شده است (درهای (۲)، ۱۳۹۶).
منابع: بهادری، عبدالصمد. (۱۳۹۶). مصاحبۀ اینترنتی محمدحسین فیاض با عبدالصمد بهادری. ۵ اسد ۱۳۹۶؛ جاهد، جان‌آغا. (۱۳۹۶). مصاحبۀ اینترنتی محمدحسین فیاض با جان‌آغا جاهد. ۳۰ سرطان ۱۳۹۶؛ درهای (۱)، سمیع. (۱۳۹۶). مصاحبۀ اینترنتی محمدحسین فیاض با سمیع درهای. ۲۰ سنبله ۱۳۹۶؛ درهای (۲). سمیع. (۱۳۹۶). «بابای بزرگ پنجشیر از هزاره‌های اهل‌سنت وفات کرد.». صفحۀ فیسبوک سمیع درهای. ۲۴ سرطان ۱۳۹۶.
){kind=link}