ولسوالی در ولایت تَخار
مؤلف: محسن شریفی
جلد اول، ویراست دوم
ولسوالی اشکمش در ولایت تَخار، در دامنۀ کوهستانی بین دره‌های نهرین و فَرخار قرار دارد. این ولسوالی طبق تقسیمات کشوری سال ۱۳۳۵ ش مرکز حکومت درجۀ چهارم مربوط حکومت کلان تالقانِ ولایت قَطغَن بود (قاموس جغرافیایی افغانستان، ۱۳۳۵، ج ۱: ۷۲). اشکمش از شمال به ولسوالی‌های بَنگِی در ولایت تخار و خان‌آباد در ولایت قندوز، از جنوب به سلسله‌کوه هندوکش، از شرق به ولسوالی چال در ولایت تخار، از غرب به ولسوالی بِرکَه در ولایت بغلان و از جنوب شرق به ولسوالی فرنگ در ولایت بغلان متصل است.
فاصله‌اش با مرکز ولایت تخار حدود ۷۰ کیلومتر است (ظفری، ۲۰۱۴). این ولسوالی در حدود طول جغرافیایی ۶۹۱۵۴۶ تا ۶۹۲۴۰۱ درجۀ شرقی و ۳۶۱۹۳۲ تا ۳۶۲۶۵۳ درجۀ شمالی قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا تقریباً ۱۱۱۵متر است.
طبق آخرین آمار مرکز احصائیه در سال ۱۳۹۵ ش جمعیت آن حدود ۶۱ هزار و ۲۳۰ نفر بوده است (ادارۀ مرکزی احصائیه، ۱۳۹۵). جمعیت اشکمش از اقوام مختلف چون ازبک، پشتون، تاجیک و هزاره ترکیب یافته است (همان). هزاره‌های آن از طایفۀ «گرگگ/ گرگک» هستند و به چهار شاخۀ مدباقی، زی‌بنده، پاینده و زی‌میرک تقسیم شده‌اند. اینان حدود ۹۰۰۰ خانوار هستند و در مناطقی مثل چغه‌تای در قریه‌های اولدین، شکرنه، کوتل بیل‌بالا، کوتل بیل‌پایین، نوآباد، سرغار، زمین‌درازه، ایلیچ، چهره‌دره، کوتل کفترخانه، شولش دره، بادام‌دره، قشلاق‌های ولکر، پولخا، دریه‌کلان، شکر نحو، عایمت، گلی‌سای، گذر هزاره‌ها، قلعۀ ملاپیوند، بوریاباف‌ها و چهارآسیاب ساکن هستند (دلجو، ۱۳۹۲: ۲۳۱).
اشکمش دارای یک رود است که از کوه‌های خوست و فرنگ سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از اشکمش و طی مسافت حدوداً 5.5 کیلومتر به سمت غربی، به دریای خان‌آباد می‌ریزد (قاموس جغرافیایی افغانستان، ۱۳۳۵، ج ۱: ۷۲)
اشکمش ۷۴۵ کیلومتر مربع مساحت و ۹۶ قریه دارد. مردم آن به زبان فارسی صحبت می‌کنند (دولت‌آبادی، ۱۳۸۷: ۱۹۴ تا ۱۹۷). این ولسوالی ۶ لیسه دارد، ۴ پسرانه و ۲ دخترانه. همچنین یک دارالعلوم و یک تربیۀ معلم در مرکز این ولسوالی و ده‌ها مکتب ابتدائیه و متوسطه دارد (ظفری، ۲۰۱۴).
آب و هوای اشکمش گرم و خشک است. امرار معاش مردم آن بیشتر از طریق زراعت و مال‌داری است. محصولات زراعی آن هم غالبا گندم، جو، نخود، خربوزه و تربوز است (قاموس جغرافیایی افغانستان، ۱۳۳۵، ج ۱: ۷۲). عدۀ کمی نیز مشغول فعالیت‌های تجاری هستند. اشکمش دو بازار کوچک دارد که یکی در مرکز این ولسوالی و دیگری در ناحیۀ فخرک مشهور به «شهرک قینر» قرار دارد (ظفری، ۲۰۱۴).
در سمت جنوب اشکمش یک معدن زغال‌سنگ است که استخراج سالانۀ آن حدود ۲۵۰ تن زغال بوده و سوخت فابریکۀ قند بغلان را تأمین می‌کرده است (قاموس جغرافیایی افغانستان، ۱۳۳۵، ج ۱: ۷۲). همچنین این ولسوالی دو معدن زمرد و سنگ ابرک دارد که از آن‌ها بهره‌برداری نشده است (خبری پژواک، ۲۰۱۴).
از مکان‌های باستانی این ولسوالی می‌توان درۀ شیره، بوستان، شرشر و خواجه‌نشان را نام برد (ظفری، ۲۰۱۴).
منابع: اتلس قریه‌های افغانستان. (۱۳۵۳). جلد ۲. کابل: ادارۀ مرکز احصائیۀ صدرات عظمی (پروژۀ مطالعات دموگرافی)؛ ادارۀ مرکزی احصائیه. (۱۳۹۵). «سروی اقتصادی _ اجتماعی و دموگرافی ولایت تخار». برگرفته از سایت www.cso.gov.af؛ خبرگزاری پژواک. (۲۰۱۴). «معادن ولایت تخار». بازیابی ۲۷ قوس ۱۳۹۵.www.pajhwok.com؛ دلجو، عباس. (۱۳۹۲). تاریخ باستانی هزاره‌ها. کابل: امیری؛ دولت آبادی. بصیراحمد. (۱۳۸۷). شناسنامۀ افغانستان. چاپ چهارم. تهران: عرفان؛ ظفری، محمدانور. (۲۰۱۴). «معرفی مختصر از ولسوالی اشکمش ولایت تخار». در فیس‌بوک [صفحۀ شخصی محمدانور ظفری]. بازیابی ۱۴ جدی ۱۳۹۵؛ عارف. سید محمدامین. (۱۳۹۱). هزاره‌جات قلب افغانستان. چاپ دوم. کابل: سعید؛ قاموس جغرافیایی افغانستان. (۱۳۳۵). جلد ۱. کابل: انجمن آریانا دائرةالمعارف؛ گروتس باخ. اروین. (۱۳۶۸). جغرافیای شهری در افغانستان. ترجمۀ سیدمحسن محسنیان، مشهد: آستان قدس رضوی.
