بنای تاریخی
مؤلف: صدیقه هاشمی
جلد اول، ویراست دوم
این بنا از ساخته‌های دورۀ غزنویان (سدۀ ۵ تا نیمۀ سدۀ ۶ ق / ۱۱ تا نیمۀ ۱۲ م) است و روی رودخانۀ بلخاب در هجده کیلومتری غرب شهر مزارشریف ساخته شده است. رود بلخاب با رسیدن به این پل و تنگۀ شفا به هجده نهر تقسیم می‌شود (رهیاب، ۱۳۹۶). درازای پل ۶۴ متر، پهنایش ۵ متر و بلندای آن ۱۴ متر است و سه دهانۀ رواقی بزرگ برای مسیر اصلی رودخانه و یک دهانۀ رواقی کوچک برای حقابۀ شهر بلخ دارد. بنا از خشت‌های مربعی به اندازه‌های ۲۷ در ۲۷ در ۴ سانتی‌متر، ۲۷ در ۲۷ در ۵ سانتی‌متر و ۲۶ در ۲۶ در ۴ سانتی‌متر و ملات ریگ و چونه ساخته شده است. پل امام بُکری در طول سده‌ها، راهِ رفت‌وآمد مردم و کاروان‌ها بوده است.
شماری از پژوهشگران، این پل را همان پل «خطب» می‌دانند که در تاریخ روضة‌الصفا و متن‌های تاریخی دیگر آمده است یا گمان می‌رود این همان پل «جم و کیان» باشد که ناصر خسرو بلخی در سفرنامۀ خود از آن نام می‌برد و در بازگشت از سفر دراز خود به بلخ از آن پل گذشته است. اما به روایت جدیدی از رسالۀ هفتاد مشایخ بلخ نوشتۀ مولانا محمدصالح ورسجی، این پل با نام امام ابوجعفرمحمد بن ابی بکر بن ابی القاسم بن ابی نصر بلخی (متوفی در سال ۵۱۱ ق / ۱۱۱۷ م) ارتباط دارد. به گفتۀ این مؤلف، امروز آرامگاه این شیخ در نزدیکی این پل، به نام میرقاسم که شکل تحریف‌شدۀ نام جدش ابی‌القاسم است، شناخته می‌شود.
قاضی‌القضات شیخ‌الاسلام محمد بن ابی محمد ابی‌القاسم بن ابی‌القصیر (ابی بکر) (متوفی در سال ۵۱۱ ق / ۱۱۱۷ م) در دانش‌های نجوم، فقه و حدیث تبحر داشته و از خانوادۀ بزرگ و محترمی بوده است. این پل به فرمایش او ساخته شده و در اصل «پل امام محمد بکر» بوده و در گفتار مردم به «پل امام بُکری» معروف شده است. بر پایۀ افسانه‌ای در ادبیات شفاهی مردم بلخ، بنیادگذار این پل، پیرزن نیکوکاری بوده که برای خدمت به مردم، هزینۀ ساختن آن را از درآمد فروش تخم‌مرغ فراهم کرده است.
آبخیزی‌های رود بلخاب آسیب‌هایی به پل وارد کرده است. آخرین آبخیزی این رود در سال ۱۳۸۸ ش رخ داد که به بخش‌هایی از این پل زیان رساند. وزارت اطلاعات و فرهنگ کشور حفاظت و مرمت این بنای تاریخی را در دستور کار خویش قرار داد، اما مهندسان هنوز راهی برای مهار کردن جریان آب رودخانه یا تغییر موقتی مسیر جریان آب از زیر آن پل به سویی دیگر پیدا نکرده‌اند و خطر آبخیزی‌ها در آینده همچنان پابرجاست. همچنین برای حفاظت این پل، راه رفت‌وآمد وسایل نقلیه را از روی پل بسته‌اند و موترها از پل کانکریتی‌ای رفت‌وآمد می‌کنند که در سال ۱۳۸۴ ش در نزدیکی آن، در امتداد شاهراه قیرریزی‌شدۀ مزارشریف به شولگره ساخته شده است (خلیق، ۱۳۹۴: ۱۶۹).
منابع: خلیق، صالح‌محمد (۱۳۹۴). ساحه‌های باستانی و بناهای تاریخی بلخ. مزارشریف: انجمن نویسندگان بلخ؛ رهیاب، حسین. (۱۳۹۶). مصاحبۀ اینترنتی صدیقه هاشمی با حسین رهیاب. ۱۳ میزان ۱۳۹۶.
